Dossier: mond-neusmaskers

Eerste publicatie: 19 april 2020. Updates: 22 augustus 2020, 28 februari 2021 en 1 juli 2022.

Achtergrond

“Mondkapjesgate” begon toen bleek dat veel mensen in risicovolle beroepen zonder of met weinig beschermingsmateriaal aan het werk moesten. Het kabinet beloofde tegen de achtergrond van zorgwekkende sterfte onder ouderen in verpleeghuizen snel verbetering. Nu zijn er nog steeds zorgmedewerkers die zonder maskers werken. Het is ook moeilijk te begrijpen waarom maskers voor gewone burgers wel in de bus moe(s)ten (terwijl ze ook verboden zijn vanwege het boerkaverbod), maar in de bioscoop en kapperszaak worden ontraden als "schijnveiligheid". De hele wereld draagt zowat maskers, en kon in 2020 en 2021 de ogen niet geloven als ze horen dat Nederlandse ziekenhuizen en bioscopen maskervrij zijn. En ze hebben gelijk.

Rare redeneringen overheid

De redenen die de overheid aanvoert zijn vaak moeilijk te plaatsen. Als maskers volgens het RIVM beperkt nut hebben, waarom dragen mensen dan maskers in alle landen waar de epidemie verregaand is ingedamd? En waarom bewees onderzoek van ons eigen RIVM in 2009 dat maskers juist een beslissende rol spelen in het uitdoven van een epidemie (zelfs theedoeken)? Dat onderzoek was zelfs reden voor de Duitse en (anekdotisch) Japanse overheid om maskers aan te bevelen.

Zorgmedewerkers dragen zelf liever maskers, vooral om hun toch al zwakkere patiënten te beschermen maar ook om zichzelf. Onderin vindt u links naar artikelen die overtuigend bewijzen dat maskers een belangrijk wapen zijn, zowel voor bescherming van jezelf, voor bescherming van anderen in de buurt en afremmen van de pandemie.

Er zou toen een tekort aan mondkapjes zijn op de wereldmarkt, maar dit wordt weersproken door fabrikanten en handelaars. Maskers zijn online vrij verkrijgbaar en worden in veel landen gratis of tegen kostprijs uitgedeeld, zelfs aan gewone burgers. Minister van Rijn sprak op 28 april 2020 van een tekort aan transportcapaciteit vanuit China, maar een enkele Boeing 747 kan miljoenen mondkapjes meenemen. En toen beweerde Ann Vossen van het Outbreak Management Team van de overheid opeens dat de richtlijnen, die bij meerdere zorgberoepen en -situaties nog steeds stellen dat er zonder beschermingsmiddelen kan worden gewerkt, niets met tekorten te maken hebben.

Aan zorgen van mensen dat maskers de zuurstoftoevoer minder maken hoeft weinig aandacht besteed te worden, dat is niet zo. Filtermondkapjes kunnen ademen iets moeilijker maken, maar zijn voor gezonde mensen niet slecht voor de gezondheid.

Waarom zijn maskers zo nuttig?

Maskers doen 4 dingen (meer detail in de tabel onderin):

1. Bescherming van de drager door het filteren van de lucht, zo komen er minder of geen virusdeeltjes in de luchtwegen terecht en blijft de drager gezond. Dit doe je het best met een FFP2/3 respirator/mondkapje.
2. Bescherming van anderen in de buurt: door je "eigen" vieze lucht bij je te houden komen er minder of geen virusdeeltjes bij mensen om je heen terecht. Hiervoor zijn chirurgische maskertjes ideaal.
3. Remmen van de pandemie. Epidemiologie is statistiek en zelfs als je maar 10% van de virusdeeltjes tegenhoudt tussen persoon A en B zal dat al een merkbaar effect hebben op de infectiegraad van de bevolking. Hiervoor is iedere gezichtsbedekking al behulpzaam, weten we dankzij het RIVM in 2010.
4. Maken de drager en anderen bewust van het risico van het virus, en helpen zo ook het gedrag aan te passen.

Wat is het bewijs?

Er is een overdaad aan bewijs dat maskers werken, belangrijk zijn bij deze pandemie en zelfs beslissend. Het is in 2022 zelfs onnodig dit aan te tonen, net zoals dat water vuur bestrijdt en dat mensen het klimaat verwarmen. Dergelijk bewijs valt uiteen in:

• Bewijs dat maskers in laboratoria virusdeeltjes tegenhouden (daar is geen twijfel over)
• Bewijs dat maskers in laboratoria/simulaties tot minder infectie en ziekte leiden (geen twijfel over)
• Empirisch bewijs uit de praktijk, in scholen en landen (al in 2020 aannemelijk, in 2021 bewezen en nu gewoon een feit)
• Je eigen boerenlogica.

Qua het eerste is het simpel, de virusdeeltjes komen niet door een goed masker heen, en artsen die Covid-patiënten in volledige bescherming behandelen worden niet ziek.

Qua het tweede waren het Jacco Wallinga (!) met Aura Timen (!) bij het RIVM (!) die al in 2010 overtuigend aantoonden dat maskers een epidemie kunnen afremmen, zelf in hun eentje en zelfs alleen stukken stof. Virussen die luchtgedragen kunnen zijn worden zelfs nog meer afgeremd, en dat is Corona. Er is ook deze meta-analyse die de discussie als het goed is doet rusten: maskers werken en zijn een heel belangrijke ingreep. Zo'n 65% veiliger, bijvoorbeeld. Zelfs het Zweedse Karolinska Institutet zegt dat de waarde van maskers niet ter discussie staat.

Qua het derde, empirisch bewijs uit de praktijk, is er eigenlijk een orgie aan bewijs. Scholen met maskers besmetten duidelijk minder.

Landen die maskers gebruiken, hebben veel minder last van het virus.

In een kapperszaak in Missouri behandelden twee besmettelijke kappers wekenlang 139 klanten, waar er niet eentje van Covid kreeg. Zoals de wiskundige Nassim Taleb al opmerkte, dat is meer dan een aanwijzing dat maskers in dergelijke situaties helpen, het is bewijs.

En ook The Economist doet een duit in het zakje. Maskers zijn er waar het virus onder controle is wel, waar het niet onder controle is langzaam meer, en in Nederland en Zweden (de OESO-landen waar de overheid het virus het minst bevechten wil) eigenlijk niet. Denemarken kan het vooralsnog zonder door de algemene infectiegraad heel laag te hebben gehouden in de lente met een strenge lockdown en uitstekende test-trace-isolate.

Dan is er je eigen boerenlogica. Je zit in een kamer met andere mensen die misschien besmettelijk zijn, maar bij Corona merk je dat vaak niet aan kuchen of snotteren. Ze sturen virusdeeltjes weg in hun uitgeademde lucht. Wil je dat die lucht niet direct naar jou gaat, maar bij de besmettelijke persoon blijft, deels door de ruimte verdeeld wordt en deels op een masker blijft hangen? Ja, dat wil je. En als er gevaarlijker varianten rondwaren, die misschien chirurgische maskers makkelijker omzeilen, wil je dan een masker dragen dat ook op een Covid-afdeling goed beschermt? Wij denken van wel.

Waarom dragen we ze dan niet?

Sinds feburari 2020 onzekerheid, woede, verwarring en heel veel onjuiste informatie over mondkapjes. Misschien is de verklaring heel eenvoudig. Die komt voort uit de strategie van het kabinet in deze pandemie: Met “maximale controle” wil het kabinet niet het virus maximaal indammen, zoals de meeste landen willen doen of wilden doen. Het doel in Nederland is het zoveel mogelijk door laten gaan van het normale leven zonder de ziekenhuizen te overbelasten. Als dat dreigt wordt aan de rem getrokken (scholen en restaurants dicht) en als er ruimte is dan wordt de rem weer voorzichtig losgelaten.

Bij dat beleid wordt ervan uitgegaan dat een groot deel van de bevolking besmet zal raken met het virus, tot er een vaccin is of de epidemie zich met “groepsimmuniteit” uitdooft (een concept uit de diergeneeskunde wanneer kostenafwegingen over koeien moeten worden gemaakt). En dan wordt meteen duidelijk waarom mondkapjes niet een hele hoge prioriteit hebben voor het kabinet. Een jaar lang of meer bescherming bieden aan een zorgmedewerker die door veelvuldig contact met andere mensen waarschijnlijk toch besmet raakt is niet een verstandig gebruik van gemeenschapsgeld. Per werknemer vallen de kosten wel mee, maar voor het hele systeem praat je over honderden miljoenen euro’s. Onbeschermd werken is misschien een verstandige keuze, maar dat zal voor de gemiddelde verpleger of thuiszorgprofessional niet zo aanvoelen. Ook is de voorrang voor zorgmedewerkers bij de vaccinatie veelzeggend. Het kabinet wil "ringimmuniteit" scheppen rond kwetsbare mensen die veel zorg vragen. De manier om dat te doen zonder vaccin? Laten besmetten.

Ook blijft de overheid maar denken (althans, zeggen) dat besmetting door deeltjes die in de lucht blijven hangen (en dus niet alleen druppels) nauwelijks bijdraagt aan de epidemie. Dan kan afstand genoeg zijn.

Schijnveiligheid, of de aanval op logica en geloofwaardigheid

RIVM en OMT-leden kwamen al gauw met "maskers doen andere maatregelen teniet", dat je met masker meer aan andere mensen plakt. Daar is geen gram bewijs voor. Integendeel, anekdotisch bewijs én onderzoek tonen aan dat je met maskers zelf beter oplet, dat anderen meer respect voor je hebben en dat het algemene bewustzijn van de risico's toeneemt. Ook Jaap van Dissel gaf dit op 24 januari 2020 toe, maar kort daarna veranderde de strategie en dus ook de communicatie.

En als een veiligheidsmaatregel je risicozoekender maakt, waarom hebben we dan nog riemen in auto's, helmen op motoren en vangrails langs de snelweg?

En: er is het probleem van de 1,5m regel, die vaak onmogelijk te respecteren is en steeds minder wordt nageleefd. De schijnveiligheid van de 1,5m maatregel zit in het hoofd van de overheid, lijkt het eerder.

Een samenvatting van de drogredenen van de autoriteiten vindt u in dit stuk van Jaap Stronks.

In de laatste week van juli 2020 kwamen de redenen tegen maskers snel langs. Allemaal nogal twijfelachtig:

• "Maskerplicht is juridisch onhaalbaar". Maar is de 1,5m-regel dat wel dan? Nee, want die wordt via noodverordeningen geregeld die niet bedoeld zijn voor langdurige inzet. En het kabinet zou, als dit het argument is, ook in gesprek kunnen gaan met bioscopen, winkels en kappers om het onder privaat recht, vanuit de ondernemer, te verbieden.
• "Maskers zijn stressvol en maken je ziek".
• "Besmettingen zijn vooral thuis". Dit noemen we het "van de melkboer-argument". Als je niet veel test, matig traceert en slecht onderzoek doet, dan kan het lijken dat besmettingen van gezinsleden komen. Maar de epidemie wordt natuurlijk gedreven door besmettingen in openbare ruimte: ziekenhuizen, kerken, scholen, fitnesscentra etc.

En in juli 2022 kwam RIVM op Twitter nog eens met "FFP2 is risicovol en chirurgische maskers zijn voldoende". Dat is geen vergissing van een stagiair, gezien het voorgaande.

De onjuiste informatie vanuit de overheid past in een patroon waarin informatie vooral bestaat uit stellingen die leiden tot veel besmettingen onder de jeugd en sterke mensen, en waarin informatie die dergelijke besmettingen zouden remmen juist achterwege blijft. Die communicatie is gerust uiterst geraffineerd en gedisclineerd te noemen, en ook de Tweede Kamer is er helaas slachtoffer van met heel veel onzin uit de mond van Jaap van Dissel van RIVM.

De 1,5m regel: een goed idee?

In Nederland bestaat er eigenlijk nog maar 1 controlemaatregel of advies: houd 1,5m afstand, overal, behalve bij je eigen gezin. Is die dan niet genoeg? Nee.

• Mensen willen geen afstand houden, dus heeft de maatregel automatisch een afnemend effect. Dit kan iedereen zelf met eigen ogen zien
• 1,5m is vaak niet mogelijk, zoals in winkels, kapperszaken, kantoren en nog veel meer andere plaatsen
• De 1,5m-regel is niet te handhaven. Omdat niemand zich er aan kan houden, vaak ook niet wil houden, de situatie maar even duurt en er niet overal politie zit. Maskers draag je gewoon, het wordt een automatisme, en als je het niet draagt komt de rest er snel achter.
• 1,5m afstand beschermt je helemaal niet goed binnen, want het virus zweeft ook rond.

Hiermee is niet gezegd dat afstand houden niet heel nuttig is. Maar maskers zijn belangrijker. Dat was altijd aannemelijker en is nu bewezen. Binnen zou maskers + (waar mogelijk) afstand houden nuttig zijn als regel, buiten redelijke afstand houden behalve op drukke plekken. Dat is makkelijk te onthouden, beter en duurzaam. Zie hoe Japan het doet.

De adder onder het gras

Er zat in de speech van Premier Mark Rutte op 16 maart 2020 ook een adder onder het gras. Toen hij sprak over “groepsimmuniteit” als doel van het beleid en over “een muurtje bouwen rond de kwetsbaren” impliceerde hij dat het wenselijk zou zijn dat vooral kinderen (worden weinig ziek) maar ook zorgmedewerkers zo snel mogelijk immuun zouden zijn, vanwege hun contact met zieke en dus kwetsbare patiënten. Dat doe je niet door ze te beschermen tegen het virus. Hopelijk was dat geen bewuste doelstelling, maar het is wel een logisch gevolg van wat Rutte zei en kan een (onbewuste) rol spelen bij het gebrek aan moeite voor maskers.

Onze zorgmedewerkers en landgenoten met zwakke weerstand zullen met de Nederlandse Coronastrategie misschien wel jarenlang blootgesteld staan aan bijzondere risico’s. Dat doen ze in het belang van de maatschappij, en die moet deze mensen dus ook uitstekend beschermen. Dat doet Nederland niet.

Praktische adviezen

Hieronder ons overzicht van de soorten maskers. Naarmate het virus besmettelijker is geworden is het aantrekkelijker geworden een filtermasker te dragen in binnenruimtes. Deze maskers (N95, KN95, FFP2) kunt u op sites als Wish, Ali Express en Amazon kopen en soms ook in normale winkels, dan wel vaker in het buitenland. Qua kwaliteit: als er een uitgebreide verzameling letters en cijfers op de zijkant geprint of gestampt is met FFP2 er op en het CE logo (met afstand tussen de C en de E) zit u meestal goed. Er is ook geen aanwijzing dat gewone Chinese KN95 maskers slecht werken, en de "fit" is belangrijker dan topkwaliteit filteren voor de meeste mensen. Hoe zeker u wilt zijn van kwaliteit moet u zelf beslissen. Topkwaliteit met zekerheid biedt alleen 3M met haar Aura maskers (koop die in uw maat) en ieder ander masker dat in Europa gemaakt is en dat u goed past. Dit test u door iets harder te ademen, dat moeten de flappen van het masker echt opblasen en leeggetrokken worden.

Bij normale chirurgische maskers of andere lappen stof voor het gezicht ontsnapt een deel van de lucht achter het masker. Dat is buiten en voor gezonde mensen kort binnen niet erg, maar bij langer verblijf en/of verhoogde risico's is een filtermasker de way to go. Als u 100% veilig wilt zijn moet u een elastomerisch masker dragen en een sluitende veiligheidsbril. Dit is in Nederland ongebruikelijk maar veel mensen die weten wat Covid met je doet dragen het bijvoorbeeld in OV (inclusief vliegtuigen).

Pas op! Een medisch masker of klusmasker met ventiel beschermt de drager wel, maar de omgeving juist niet. Het ventiel laat de uitgaande lucht gewoon ontsnappen. Ze zijn geschikt voor Covid-artsen, want die kunnen hun patiënten niet meer besmetten, maar niet geschikt voor burgers in OV of kapperszaken.

Updates

De bewering van Jaap van Dissel op 29 juli dat een Noorse studie aantoonde dat maskers een marginaal effect zouden hebben werd al gauw ontkracht. Het onderzoek ging over een situatie van lage circulatie van het virus (niet Nederland dus), het was een "pre-print" (nog geen gerecenseerd onderzoek) en er werden geen conclusies uit getrokken. De auteur vindt dat er voor Nederland geen conclusies getrokken kunnen worden en dat maskers in algemene zin wél verspreding tegengaan.

Nuttige links

https://www.nih.gov/news-events/nih-research-matters/mandatory-masking-schools-reduced-covid-19-cases

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/coronavirus/in-depth/coronavirus-mask/art-20485449

https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.04.03.20051649v3

https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)31142-9/fulltext

https://www.livescience.com/hair-stylists-infected-covid19-face-masks.html

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1539-6924.2010.01428.x

https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.07.13.20041632v1

https://www.weforum.org/agenda/2020/07/experts-a-mask-cuts-your-coronavirus-risk-by-65/

Satire: https://twitter.com/rentuite/status/1542634827320643585?s=20&t=p7r4N1uH0kGzf9LxhVkJyA