Nederland heeft zijn eigen Brexit, maar van de volksgezondheid: Er in gerommeld, steeds schadelijker, maar niemand weet een uitweg.
Als er iets is wat demissionair premier Mark Rutte graag herhaalt, is dat zijn coronabeleid al sinds begin 2020 niet veranderd is. Dat klopt. Het virus wordt zoveel mogelijk ruimte gegeven, zolang de zorg maar niet teveel overstroomt. En infecties worden zoveel mogelijk weggehouden bij ouderen, en dus ook zoveel mogelijk niet bij jongeren. Simpel, maar onbegrijpelijk en onacceptabel voor de meeste mensen, zeker nu de zorg weer instort en de zoveelste jojo-lockdown "die echt de laatste is" begonnen is. Het beleid is een ramp die snel escaleert. Maar hoeveel tegendruk er ook is, het kabinet volhardt. En blijft dus onze volksgezondheid, rechtstaat, economie en maatschappelijk weefsel aantasten.
En zo zit het kabinet in een soort pandemiebunker waar geen ratio, feit, wetenschap of politieke druk doorheen komt. Een groundhog day van jojo-lockdowns die niemand zag aankomen, golven aangejaagd met optimisme en op de jeugd gericht met desinformatie. En niemand die het kabinet dwingt wakker te worden.
Dit stuk verscheen in delen eerder op joop.nl en in deze versie voor het eerst op 27 november 2021. Het is van de hand van Michael Blok met input van andere "containers".
De pandemie was dus niet voorbij
De corona-pandemie was in september een paar weken “voorbij”, maar kwam in oktober weer helemaal terug. De infecties stijgen al maanden razendsnel en onvermijdelijk ook de belasting van de ziekenhuizen. Zo’n 20% van de Covid-tests is positief, wat betekent dat het virus flink en ongezien rondgaat in de maatschappij. We weten nu dat ook gevaccineerde mensen flink ziek kunnen worden, inclusief het vaak voorkomende en te vaak slopende Long Covid-syndroom. Een derde van de bevolking is niet geprikt en er is al sprake van een (aan het coronabeleid te wijten) zorginfarct, wat de situatie in de ziekenhuizen zeer chaotisch kan maken de komende maanden. Tijd voor grote zorgen en snelle actie, roepen allerlei commentatoren al maanden.
Het demissionaire kabinet was het daar niet zomaar mee eens. Pas begin november hoorden we meer van ze, en dat was geen strategiewijziging. De communicatie was juist over “zicht van de haven” en Covid als een soort neusverkoudheid na vaccinatie. Nog maar kort geleden waren (ondanks toen al hoge viruscirculatie) bijna alle maatregelen opgeheven. Het denken bleef gebaseerd op “remmen is duur” en de opbouw van groepsimmuniteit. Daarmee loopt Nederland flink uit de pas in Europa en de bredere wereld, waar maskers, testen, quarantaine, flinke vaccinatiedrang en ingrepen voor frisse binnenlucht algemeen zijn. Die regeringen hopen de viruscirculatie laag te kunnen houden, of op zijn minst de zorg goed toegankelijk. De Duitse televisie presenteert Nederland zelfs als schrikbeeld, en het buitenland doet vaak aan Nederlanders te weren. Een (ex-)kabinet dat heel gevoelig is voor beeldvorming en de economie zou dat toch aan het denken moeten zetten.
Maar de druk gaat veel verder. Voor de zoveelste keer zat het RIVM ernaast met de voorspellingen, althans die die geopenbaard werden. Waar eerst werd gedacht aan 2.000 à 3.000 mensen die vanaf september 2021 nog op de IC zouden komen met Covid, staat de teller nu alweer op 5.000. Omdat RIVM-directeur Jaap Van Dissel zegt dat dit met Pasen klaar zou moeten zijn, signaleert hij dat de overheid veel infecties en overvolle IC’s gaat toestaan. En zo is een volle chaoswinter in de zorg welhaast een gegeven.
Het is wél sturen op groepsimmuniteit
De recente rapporten van KPMG en Nieuwsuur maken definitief duidelijk dat het kabinet Rutte-3 nooit heeft gestuurd op weinig corona-infecties, maar juist hoopt(e) op het verhogen van de weerstand van de bevolking met groepsimmuniteit door infectie. Deze vaststelling leidt samen met de opnieuw ingestorte zorg tot politieke opschudding, want het komt neer op onnodige doden en het breken van volksgezondheidswetten. De discussie in de Tweede Kamer spitst zich met het opnieuw instortende zorgstelsel nu ook steeds scherper toe op de vraag of de overheid moet sturen op ziekenhuiscapaciteit of op besmettingen.
Maar deze framing van een politiek debat slaat datzelfde debat dood. Het kabinet stuurt inderdaad niet op lage besmettingen, ondanks dat de demissionaire ministers waar het uitkomt daar glashard over liegen. Maar Rutte-3 stuurt ook niet op ziekenhuiscapaciteit. Als dat zo was, zouden nu niet de planbare zorg worden uitgesteld, spoedeisende hulp op instorten staan, de ambulances in paniek zijn en de gangen van ziekenhuizen vol beginnen te stromen met Covid-patiënten. OMT-lid en IC-baas Diederik Gommers waarschuwde al maanden geleden dat een piek van 400 IC-patiënten met Covid in januari onhaalbaar is; zoveel patiënten halen we nu al in november en daarna is het bidden geblazen.
Veel andere Europese landen sturen ook (mede) op IC-capaciteit, maar zorgen er voor dat er geen zorgtekort is. Italië accepteert bijvoorbeeld geen Covid-last van meer dan 30% in de ziekenhuizen en remt proactief om dat te voorkomen. Sinds de eerste chaos in Lombardije in de lente van 2020 is de zorg daarom onverkort beschikbaar gebleven. Een bijeffect is dat snel besmettingen afremmen en het instandhouden van WHO-richtlijnen, zoals proactief testen en maskerplicht, de maatschappij meer open houden. Nederlanders mochten bijvoorbeeld de afgelopen winter meestal niet vrij reizen en onze scholen waren maanden dicht. En ook nu heeft in Italië niemand het over nieuwe lockdownmaatregelen die in Nederland wel openlijk in beeld komen.
Stuurde het kabinet maar op ziekenhuisopnames
Als het kabinet niet op lage besmettingen of ziekenhuiscapaciteit stuurt, waarop dan wel? Het antwoord onthulde RIVM-baas Jaap van Dissel in Kamerbriefings en een interview in het AD. Zijn rekenmodellen wijzen er op dat er nog 3.000 mensen met Covid op de IC kunnen komen. Dit werd later bijgesteld tot 5.000, want het virus muteert verder. Met een permanente IC-vulling van 400 mensen, georganiseerde zorgonthouding en beperkt bijprikken hoopt het ministerie (waar het RIVM onder valt) in het voorjaar “klaar te zijn” en Covid achter zich te kunnen laten. Een hoop die ontspringt uit de gedachte dat Covid, in ieder geval na vaccinatie, op een “griep of neusverkoudheid” lijkt.
De “hopium” van een snellere uitweg uit de pandemie met veel infecties drijft al sinds begin 2020 de aanpak.
Van Dissel doet aan wensdenken. Het virus vindt altijd een weg, ook voorbij de vaccins. De ziekenhuizen stromen nu al vol met gevaccineerden. Maar dergelijk denken stuurt wel de overheid. De “hopium” van een snellere uitweg uit de pandemie met veel infecties drijft al sinds begin 2020 de aanpak. Bij 60% van de bevolking besmet zou de uitbraak uitdoven, zei ook toenmalig premier Rutte in zijn enige Nationale Toespraak ooit. Maar zoveel ziekte is ondraaglijk voor de zorg en volksgezondheid, de immuniteit houdt geen stand en het virus muteerde naar 2x en nu zelfs 3x besmettelijker dan toen de uitbraak begon. Ook nu die zeer ijdele hoop op groepsimmuniteit weg is, blijft de reflex van veel virus nu voor verlichting later (de logica van het griepdraaiboek) het beleid duwen. De enige verlichting die er voorlopig is, is de gaslighting die het beleid beschermt.
Het kabinet stuurt dus wél op besmettingen. Politici en experts die oproepen tot een focus op besmettingen krijgen in zekere zin al hun zin, maar niet zoals ze hopen. Nederland wil geen derde winterperiode van chaos in de zorg en maatschappij. Maar krijgt die weer, misschien jarenlang, omdat RIVM en VWS zich maar niet los kunnen maken van een heilloze framing van veel virus als onderdeel van de oplossing, in plaats van het probleem. En zolang onze Tweede Kamer in die logica en het beleid meegaat, en zich laat voorliegen zonder consequenties, blijft een rationeel Nederlands coronabeleid een wensdroom van de WHO en onze Europese partners.
De redenen voor een andere koers stapelen zich op
De maatschappelijke tegendruk stijgt, en terecht. Kamerleden en ziekenhuismanagers roepen op tot meer controle op het virus. Een politiek explosieve 2G toelatingsbeleid is aanstaande, en zelfs een vaccinatieplicht wordt gevraagd, hoewel die politiek en juridisch vrijwel onmogelijk is. In plaats van vroeg en met weinig ingrijpende maatregelen het virus af te remmen, komt zelfs een nieuwe harde lockdown in beeld, die niemand moet willen als het ook anders kan. Omdat veel infecties en de voor het Nederlandse beleid noodzakelijke jojo-lockdowns en verwarring iedereen treffen, van de horeca tot de verpleeghuizen, heeft iedereen zo langzamerhand reden tot boosheid.
Nu blijkt uit een officiële Duitse studie dat zelfs onze (grotendeels ongevaccineerde) kinderen grote risico’s lopen. Ook kwam de afgelopen maanden veel onderzoek naar buiten dat er op wijst dat neurologische schade na besmetting verre van zeldzaam is, ook na vaccinatie. Het is niet uit te sluiten dat grote groepen Nederlanders ME/CVS en zelfs de ziektes van Parkinson en Alzheimer zullen blijken te krijgen. Althans, als we niet op structureel weinig virus mikken en stoppen de scholen en jeugd juist expres zo min mogelijk te beschermen.
Ook het recente Covid-rapport van KPMG voert de druk op de overheid op. Het stelt vast dat iets van 25.000 mensenlevens onnodig verloren zijn door de strategie van “gecontroleerd uitrazen”. Politici omarmden het rapport en de Kamerwoordvoerder van D66 geeft zelfs toe dat het beleid vaak onwetenschappelijk is. Dat klopt, en is geen nieuws, maar wel nogal een aanklacht tegen de eigen ministersploeg. Maar toch mogen het beleid en haar boegbeeld Van Dissel ongestoord verder.
Krachttermen over het Brits-Nederlands-Zweedse verspreidingsbeleid haalden tot nu toe ook niets uit. WHO-directeuren Adhanom en Ryan noemden dit beleid “onethisch” en “tegen alle principes van volksgezondheid in”. Het Braziliaanse parlement noemde een vergelijkbaar beleid zelfs een misdaad tegen de menselijkheid.
Een koerswijziging is essentieel, maar ook politiek haalbaar
Het is wel ontwrichtend om veel virus rond te laten gaan, maar niet om naar weinig virus te mikken. Grote delen van Afrika en Azië houden het virus onder controle. Bijna overal in Europa blijft op zijn minst de gezondheidszorg goed toegankelijk. Onze bevolking zou zoiets ook wel willen. Het steunt al sinds het begin van de pandemie in opiniepeilingen over het algemeen maatregelen, in ieder geval als die de toegang tot de zorg behouden.
Het kabinet zegt dit beleid te kiezen om ouderen en anderszins meer kwetsbare mensen te beschermen en de economie en vrijheid in stand te houden. Dat is altijd wensdenken geweest. En nu we de derde winterperiode van chaos in gaan, blijven we ons aan dezelfde steen stoten. De “hopium” over groepsimmuniteit komt van valse profeten die blijven denken dat veel infecties nu later minder problemen geven. Vindt u dat dat aan het lukken is?
En zo rijst de vraag of er überhaupt iets dat zou kunnen (of onvermijdelijk gaat) gebeuren inkeer zou brengen. Het lijkt er niet op. De onverstandige en unieke Nederlandse keuzes uit begin 2020 komen feitelijk neer op een anti-wetenschappelijke misdaad met massale dodelijke gevolgen. Normaal gesproken zou dat tot verontwaardiging en inkeer leiden. Het Britse parlement kwam al tot harde conclusies en dat gaat een flink staartje krijgen.
Maar omdat de hele Kamer en media de beleidskeuzes actief steunden, en we in dit landje vol onderling vertrouwen maar blijven geloven dat de mensen van het OMT en RIVM onderdeel van de oplossing zijn, zal oppositie waarschijnlijk marginaal blijven. Demissionaire premier Mark Rutte heeft nog vertrouwen in, of ziet het politiek nut van, het team bij RIVM en OMT. De bevolking weet het door alle tegenstellingen en verwarrende communicatie en beslissingen, zoals het loslaten van maatregelen tijdens Waakzaamheidsniveau Zeer Ernstig, ook niet meer.
En zo zal ons land nog lang last blijven houden van de gevolgen van veel virus voor de volksgezondheid, economie en het maatschappelijk weefsel. Onze maatschappij staat in een gat en gaat niet stoppen met graven. Een soort Brexit van de volksgezondheid: de machthebbers weten zo langzamerhand wel dat het een doodgeboren plan is, geboren uit ambitie, maar het gaat wel door. Of, zo u wilt, een Groundhog Day waarin we iedere keer dezelfde zetten doen, en iedereen dezelfde rol als figurant speelt terwijl het kabinet niet echt veel plezier heeft in de koers maar geen alternatief ziet en daar ook niet toe wordt gedwongen.