Terwijl de Nederlandse overheid vanaf het begin officieel heeft ingezet op een strategie van gecontroleerde verspreiding, blijven mensen verbaasd reageren als diverse indammaatregelen niet afdoende blijken en er evenmin wordt ingegrepen als de besmettingen stijgen en de scholen open gaan zonder bijzondere maatregelen. De vraag rijst: doet de meerderheid van de bevolking, die het kabinetsbeleid vertrouwt, niet aan complotdenken?
Eerst analyseren we de kritiek die wij krijgen, dan de kritiek die wij geven. Dan de logica van de "stille burger" die het kabinetsbeleid in principe steunt, en dan waarom dát juist neerkomt op complotdenken.
De kritiek op Containment Nu!
Nu er twijfel rijst over het kabinetsbeleid komen groeperingen die zich keren tegen het kabinetsbeleid steeds prominenter in het nieuws. Het Platform Containment Nu! wil graag de virusuitbraak consequent indammen en het virus zoveel mogelijk onderdrukken, door middel van veel testen, strak contactonderzoek, strenge isolatie en een maskerplicht op drukke (binnen)locaties. Dingen die onze Wet Publieke Gezondheid ook voorschrijft.
De kritiek op ons streven naar een internationaal toch gangbare aanpak komt neer op twee beweringen. Wij zouden slechts pleiten voor een lange en strenge lockdown (“de lockdownpartij”). Dit sluit qua framing aan bij de keuzes die Premier Rutte op 16 maart bij het volk neerlegde: indammen werd gelijkgesteld aan “een jaar of zelfs langer” in lockdown. Maar de door ons gewenste strakke aanpak is juist gericht op het voorkomen van lockdowns, door het virus verregaand weg te houden. In landen waar vroeg aan indammen werd gedaan bleven lockdowns en chaos uit. Deze “jullie willen alleen maar lockdowns”-beschuldiging is dus makkelijk te weerleggen, en horen we recentelijk ook niet vaak meer.
De andere bewering is dat Containment Nu! voor wantrouwen in de overheid staat. Wij zouden complotdenkers zijn. Dit is een gevaarlijker aantijging, want Containment Nu! is gedwongen harde kritiek te uiten die voor een buitenstaander al gauw een beetje klinkt als “ze controleren onze gedachten met 5G-zendmasten”. Het beleid is wel degelijk uiterst schadelijk, en dan ontkom je er ook niet aan beschuldigingen te uiten.
De kritiek van Containment Nu!
Het klopt dat Containment Nu! harde en brede kritiek heeft, die niet alleen over incompetentie en inschattingsfouten gaat, maar ook over verhulling van bedoelingen en feiten. Ook wijt Containment Nu! de oppositie van het kabinet tegen mondmaskers eerder aan het feit dat ze wel werken dan dat ze niet werken, want groepsimmuniteit moet niet 10 jaar duren en maskers werken te goed. Onze groep heeft het OMT en het kabinet daarbij ook beschuldigd van groupthink en het vasthouden aan door de werkelijkheid en wetenschap ingehaalde denkbeelden.
Maar dit is natuurlijk allemaal geen complotdenken als het waar is, en daar zijn goede redenen voor te bedenken. Uit de evaluatie van de reactie op de uitbraak van het H1N1-virus in 2011 bleek dat de overheid in haar beleid sterk beïnvloed werd door irrationele factoren als groupthink, groepsdunk (de groep voelt zich expert in dingen waar het geen expert in is en sluit andere experts uit) en het filteren van informatie die de ingeslagen weg “bedreigt”. Is het zo vergezocht om vergelijkbare processen hier te vermoeden?
Ook de analyse dat Containment Nu! te lastig is voor “het establishment” om in de media een podium te geven kan voor buitenstaanders geleken hebben op complotdenken. Maar dan slechts totdat de hoofdredacteur van de Volkskrant in maart bleek te hebben besloten tegengeluiden niet in de krant toe te laten. Zijn evenknie bij de Telegraaf bleek hier zelfs met het kabinet afspraken over te hebben gemaakt. Een stuk over Containment Nu! werd van de site van het AD gehaald nadat het RIVM klaagde over de inhoud. En nog veel meer stukken kwamen niet aan bod. Pas op 25 juli brak de glazen muur, met een artikel in Trouw.
Deze kritiek op het kabinetsbeleid vereist dus wel de aanklacht van arrogantie, groepsdenken, denkfouten, en angst voor gezichtsverlies. Maar wij gaan toch uit van goede bedoelingen en vermoeden geen corruptie of iets geks als een doodscultus. Is het toch complotdenken? Lees verder.
We denken allemaal dat het kabinet indamt
De inwoners van Nederland lijken in hoge mate te hopen maar ook geloven dat het kabinet probeert het virus te onderdrukken. Er zullen maar weinig Nederlanders zijn die liever blootgesteld worden aan het virus dan ertegen beschermd te worden. Dus tenzij het onmogelijk en veel te duur is prefereert een meerderheid onderdrukken van het virus.
En mensen lijken ook te denken dat we dat min of meer doen, want waarom zou anders 70% van de bevolking het kabinet steunen, in een context waarin we liever het virus niet oplopen. Zogauw een supermarkt of school besmettingen meldt trekken veel bezoekers zich terug. Iedereen die een mondmasker draagt in een supermarkt merkt dat er extra afstand gehouden wordt, ook door jonge mensen. En in opiniepeilingen is grote steun voor invoering van strenge controlemaatregelen.
Het kabinet heeft ons ook met subtiele hints willen laten geloven dat we aan het indammen zijn. Lees mee met de woorden van uw ministers en OMT:
- Het virus is onder controle
- De eerste golf is voorbij
- Zo min mogelijk infecties
- Van dat groepsimmuniteit zijn we wel afgestapt
- Indammen is onze tactiek, onderdeel van de strategie.
Mensen willen, hopen en denken dus dat het kabinet serieus indamt. Maar dat klopt niet met de Nationale Toespraak van Premier Rutte op 16 maart, de eerste in een halve eeuw. En ook niet met bijna alle relevante uitspraken sindsdien over "IC-sturing", glasharde leugens. Indammend verspreiden (blussend laten voortbranden) bestaat niet, en ook geen indammen met "verwachte stijgende infectiegraad" (OMT, 23 juni).
De uitbraak wordt slechts met maatregelen afgeremd om chaos in de ziekenhuizen te voorkomen. Infecties worden gestuurd naar minder kwetsbare groepen. Dit gaat dan vanzelf op den duur leiden tot groepsimmuniteit (eventueel onderbroken door een vaccin). Dit is allemaal het denken uit het griepdraaiboek: het controleren van een uitbraak om chaos te voorkomen, maar niet om de algemene bevolking tegen besmetting te voorkomen. Ziek wordt je toch wel, en door kwetsbare groepen af te zonderen beperk je de sterfte.
Dit is een heel ander beleid dan de aanpak van bijvoorbeeld Noorwegen, Taiwan of de Duitse deelstaten, die het virus consequent willen indammen. Dergelijke landen investeren al vanaf januari of februari enorm in testen, traceren en isoleren van (mogelijke) besmettingen, handhaven strenge inreiscontroles en bevorderen het gebruik van mond/neusmaskers. In die landen wordt een opleving niet getolereerd, terwijl deze in Nederland door het OMT op 23 juni wel was voorspeld met de versnelde versoepeling van de controlemaatregelen. En sinds midden juli is niet aan het gedrag en woorden van het kabinet te merken dat er aan serieus indammen wordt gedacht.
Maar dat is toch glashard complotdenken?
We geloven dat het virus onder controle wordt gehouden, dat het kabinet ons beschermt en we aan indammen doen, terwijl het kabinet consistent doet en praat in de geest van gecontroleerde verspreiding.
En zo gaan de meesten van ons mee in een complottheorie. We denken dat het kabinet wel zegt dat ze virus tolereert, maar achter de schermen stiekem hard werkt aan indammen. Alles wat we hebben gehoord over "groepsimmuniteit", "IC-sturing", "we kunnen het toch niet stoppen" of "we willen het laten voortkabbelen" wordt dan keiharde leugens. Berichten over contactonderzoek dat al snel deels opgegeven wordt, of berichten over volle teststraten, komen door vergissingen binnen een beleid van heel hard proberen het virus weg te tennissen, en niet omdat de baas van de GGD'en al sinds april maar eerlijk blijft zeggen dat hij het nut er niet zo van in ziet en dat opschalen van bron- en contactonderzoek makkelijk kan, maar niet gedaan wordt in verband met Nederland's strategie. Nederlanders weten dat hier veel sterfte is, maar geloven niet dat dat komt omdat het kabinet met haar aanpak infectie tolereert en dus sterfte accepteert.
En dus lijkt een meerderheid te geloven dat het hele overheidsapparaat ons zit te bedonderen, en zich stiekem en goed gecoördineerd samen inspant om het virus maximaal te onderdrukken.
Achter de schermen is in deze complottheorie dan dus een enorme groep mensen (OMT, kabinet, ziekenhuizen, zorgverzekeraars, huisartsen) bezig ons met een geheim plan te bedonderen door stilletjes het virus echt onder controle te proberen te houden, richting nul. Ze moeten daarin, net als in iedere goede complottheorie, samenwerken in schimmige samenwerkingsverbanden, geheime locaties en donkere hoeken van het internet. En eigenlijk proberen ze niet toe te staan dat de meesten van ons besmet raken, maar "woke" mensen, de wakkere burger, de mensen die het doorhebben, die weten dat ze eigenlijk bezig zijn ons maximaal te beschermen. "Ze" gebruiken daarin alle communicatietactieken om ons de waarheid te onthouden.
Maar dat is een lezing van de werkelijkheid die 180 graden anders is dan dat wat alle overheidsdienaren geduldig blijven vertellen op TV en in de krant. Wie is hier nou de complotdenker?