Waarom Marc Bonten eindelijk het verschil tussen containment en mitigatie eens moet gaan snappen

Marc Bonten, als arts/microbioloog verbonden aan het UMC Utrecht en lid van het OMT, stelt op Twitter dat hij het verschil tussen containment en mitigatie niet goed begrijpt. Dat bedoelt hij wellicht sarcastisch, maar desondanks lijkt hij het écht niet te snappen.

Door Jaap Stronks - 26 augustus 2020

Marc Bonten was in Nederland een van de eerste pleitbezorgers van groepsimmuniteit. Op 1 maart stelde hij bij WNL (zie onderstaand fragment) dat je bij een pandemie alleen in het begin zou kunnen proberen het virus tegen te houden; als dat niet lukt, dan moet je het laten gaan tot je groepsimmuniteit bereikt. China kon het nog tegenhouden met 'draconische maatregelen' (een lockdown) maar als je die loslaat, zouden de besmettingen weer stijgen.

Bonten zat hier fout: China hield het virus onder controle, niet door lockdowns noch door groepsimmuniteit maar door grootschalige test/trace/isolate. Daarmee miskende hij toen al het belang van test/trace/isolate: een lockdown is slechts een noodrem waar je aan trekt indien regulier containment even niet lukt, want juist met massaal testen, traceren, isoleren van besmette gevallen en preventiemaatregelen die verder gaan dan social distancing – in het bijzonder: mondkapjes – houd je het virus in bedwang, en kun je het mogelijk zelfs elimineren.

Terugblikkend is onduidelijk of dit nu zijn wetenschappeijke mening is, of dat hij ook met een politieke wind meewaait – als microbioloog doet hij zelf ook onderzoek naar het coronavirus. Een interview met hem in de Groene Amsterdammer spreekt boekdelen:

Dit is een belangrijke terzijde: Marc Bonten zegt expliciet dat hij óf als wetenschapper 'gewoon keihard data levert', óf als actievoerder op de barricaden gaat staan om te profiteren van aandacht en onderzoeksgelden voor gezondheidsthema's die in de publieke belangstelling staan.

Hoe dan ook: op 15 maart, zei Bonten bij opnieuw WNL dat het te laat was om het virus tegen te houden – één dag voor de speech van Mark Rutte waarin die langs dezelfde – onjuiste – gedachtelijnen de Nederlandse strategie uit de doeken deed: de keuze-opties werden verengd tot 'lockdown' en 'mitigatie/groepsimmuniteit'. Dat is overeenkomstig de 'scenario's' die Mark Rutte in zijn toespraak van 16 maart weergaf:

1. 'maximaal controleren': het uitsmeren van de verspreiding om de zorg te ontzien, waarbij je ouderen probeert te beschermen en eventueel met groepsimmuniteit 'een muurtje opbouwt'
2. niks doen
3. 'maximaal tegenhouden', wat wordt gelijkgeschakeld aan een permanente lockdown

Dit is altijd een totaal onjuiste voorstelling van zaken geweest, aangezien de optie van containment met test/trace/isolate (en mondkapjes en andere maatregelen) ontbrak. Bovendien is 2) nooit een reële optie omdat dan binnen de kortste keren de ziekenhuizen volliggen.

Een beter model is het volgende:

De opties zijn:

1. De sprint komt neer op 'bijna niks doen', en met maximale IC-bezetting zo snel mogelijk groepsimmuniteit bereiken (veronderstellend dat er sprake is van blijvende immuniteit en zo). Hier leek Nederland aanvankelijk voor te kiezen, omdat er geen plan was voor een lockdown of een scholensluiting.
2. Zachte landing: je bouwt gestaag immuniteit op, in een lager tempo. Hier leek Nederland vanaf april voor te kiezen.
3. Laagvliegen: je gelooft niet meer in immuniteitsopbouw, maar je vindt onderdrukken te moeilijk of te duur, dus je laat het virus alsnog rondgaan. Als Nederland het halfslachtige testen en traceren volhoudt, lijkt het hier mogelijk voor te kiezen. Je stuurt net als 1) en 2) op ziekenhuis- en IC-capaciteit, want je gelooft niet in containment. Uiteindelijk raken toch de meeste mensen besmet, en mensen met een kwetsbare gezondheid kunnen niet meedraien in de maatschappij.
4. Onderdrukken: dit is containment. Je houdt het virus permanent laag – veel lager dan nu in de Randstad, bijvoorbeeld. Je stuurt op een maximaal aantal besmettingen per 100.000 mensen, met grootschalig testen, traceren en isoleren, en zet sterk in op gezichtsmaskers. Essentiële verschillen met 3): het virus is geen factor van betekenis in de maatschappij, de overgrote meerderheid zal nooit besmet raken, en ook mensen met een kwetsbare gezondheid kunnen meedoen.
5. Eliminatie: je roeit het virus uit in je land, en mogelijk in Europe en/of de wereld. Dit kun je op lokaal niveau alleen doen met een lockdown en gesloten grenzen.

Hier wordt duidelijk wat er niet klopt: optie 4 wordt verzwegen. En omdat optie 5 onhaalbaar is (in elk geval in je eentje), resteren dan varianten van verspreiding, namelijk 1, 2 of 3. Zoals Marc Bonten zegt op 6 mei (bron):

We moeten echt werk maken van containment met test/trace/isolate – en als andere landen dat ook gaan doen dan kunnen we wel degelijk elimineren. Mede-OMT-lid Marion Koopmans heeft de draai gemaakt: ze noemt laten circuleren een 'dramatisch scenario':

Nu stelt Bonten dat hij het verschil tussen containment en mitigatie nog niet goed begrijpt:

Hij steekt hier waarschijnlijk de draak met de discussie – hij trollt wel vaker op Twitter – maar zijn beweging in maart dat containment 'alleen in het begin' kan en dat sedertdien alleen mitigatie resteert, was bloedserieus. Waaruit blijkt dat hij werkelijk begrijpt wat containment inhoudt, en hoe je nu alsnog kunt gaan indammen?

In een andere tweet stelt hij dat er 'grenzen zijn aan wat kan' als het gaat om testen en traceren. Wat Bonten hier toch echt niet lijkt te begrijpen is dat je containment moet doen op een lager viruscirculatie-niveau, van bijvoorbeeld maar 50 besmettingen per 100.000 mensen per week. Hoe hoger de circulatie is, hoe meer besmettingen je met testen en traceren moet zien op te sporen. De groei van een virus is exponentieel, die van GGD'en lineair. Alss de GGD'en het nu niet meer aankunnen, is het antwoord niet dat er nu eenmaal grenzen zijn aan de opschaling van testen en traceren; het virus moet dan met inperkende maatregelen worden teruggebracht op een lager niveau, waar het met geïntensiveerde containmentmaatregelen wél onder de duim is te houden.

Doe je dit niet, dan krijg je een 'jojo-effect' van achtereenvolgens verscherpen en versoepelen, met vrijwel voortdurend – zoals nu – een gevaarlijk hoog circulatieniveau. Dat is niet containment, dat is mitigatie met jojo-lockdowns.

Want als je test- en traceercapaciteit al niet op orde is, moet je juist op een lager niveau gaan zitten. Nu zie je dat de R duurzaam boven de 1 blijft en het een kwestie van tijd is tot ernstige maatregelen moeten worden getroffen. En er is veel meer wat we kunnen doen, om te beginnen de invoering van gezichtsmaskers. Zie ook de containment-monitor: op tientallen vlakken dammen we minder hard in dan Duitsland.

OMT, kies duidelijk voor containment

Nu is het tijd dat ook Marc Bonten bijdraait en zich uitspreekt tegen het uitsmeer-beleid. Het OMT moet nu kiezen voor containment en daar consequenties aan verbinden. Zoals ook in ons plan voor serieus indammen staat:

• zet in op nog veel grootschaliger testen, traceren en isoleren
• adviseer mondkapjes voor publiek– zie maar hoe je de keutel van 'schijnveiligheid' weer intrekt –
• benadruk dat de zorg beschermd moet werken
• werk met waarschuwingsniveaus en signaalwaarden gebaseerd op een aantal besmettingen, zodat je stuurt op viruscirculatie in plaats van IC-capaciteit

Ons vijfpuntenplan is een aardige aanzet:

Je kunt niet maandenlang mitigatie en groepsimmuniteit verkopen, ongegrond mondkapjes afraden (lees onze analyse van de 11 slechte argumenten tegen mondkapjes), en zodra de tweede golf uitbreekt en ons halfslachtige systeem voor testen & traceren het begeeft, om vervolgens slechts lippendienst te bewijzen aan het idee van indammen:

Dat is ongekend gratuit, en getuigt zelfs van hypocrisie. De R zit al langdurig boven de 1 en dat werd in het laatste OMT-advies voor het zomerreces ook acceptabel geacht. De R stijgt al zeker 8 weken, tot het punt dat de GGD'en het niet meer kunnen bijbenen. Je kunt als OMT niet gelijktijdig inzetten op een toelaatbare, geplande, structurele stijging van het aantal besmettingen – waardoor de trend steeds moeilijker is te keren – en vervolgens in een Tweetje stellen dat je desondanks graag wil dat-ie onder de 1 blijft.

Dit stond in het OMT-advies van 23 juni:

Dus dit is gebeurd:

1. Prominente OMT-leden als Marc Bonten en Marion Koopmans waren in maart enthousiaste, overtuigde pleitbezorgers van mitigatie en groepsimmuniteit
2. Ze zijn altijd sceptisch geweest over het nut en belang van indammaatregelen zoals test/trace/isolate
3. Het OMT heeft altijd mondkapjes afgewezen, terwijl het bewijs zich blijft opstapelen dat ze enorm effectief zijn
4. In het laatste OMT-advies vóór het zomerreces is aangegeven dat 'maximaal controleren' weliswaar uitgelegd mag worden als streven 'naar (bijna) nul' besmettingen, maar het stelde ook dat het aantal besmettingen in de zomer zou oplopen, en R dus duurzaam boven de 1 mocht blijven
5. En nu Nederland een red zone wordt, we de scholen openen zonder maatregelen, het testen & traceren bij de GGD'en in de Randstad is geklapt en verschillende OMT-leden opperen om het virus verder te laten rondgaan en ouderen en mensen met een zwakke gezondheid 'af te schermen', zeggen de OMT-leden die de meest enthousiasste pleitbezorgers waren van groepsimmuniteit nu: "Ja, we willen wel indammen en een R onder de 1, maar ja, LASTIG LASTIG'.

Dit is niet goed genoeg. Elke keer schalen we te laat op. De opschaling van de GGD'en die per juni zou ingaan werd pas na half april besteld – dat had in januari en februari al moeten gebeuren. En veel is de verantwoordelijkheid van het kabinet, maar de OMT-leden moeten ook meer doen.

Want het kan goed zijn dat het kabinet in werkelijkheid de strategie dicteert, waarbij RIVM en OMT dat van een wetenschappelijk verantwoord cadeaupapier mogen voorzien, maar Rutte en zijn ministers hebben altijd gezegd: wij volgen het advies van de deskundigen in het OMT. Als OMT-leden duidelijk maken dat het roer om moet, dan ontstaat er ook ruimte in het politieke en publieke debat om het kabinet tot strategiewijziging aan te zetten. Dus: voor de draad ermee.