Prikgate

Vaccinatie moet de hoogste prioriteit krijgen

Na lang wachten worden vanaf 26 december mensen in de hele EU gevaccineerd tegen Covid-19. De uitzondering is Nederland, dat pas op 18 januari begon met semi-grootschalige vaccinatie. Een uitstel dat geen recht doet aan de enorme urgentie van inenting, en honderden of zelfs duizenden levens kan en zal kosten.

De argumenten van het kabinet over het waarom van de langzame vaccinatie klinken hol. Al sinds februari bereidt de overheid zich mentaal voor op een grote inentingscampagne, en sinds september is het kabinet actief bezig met de logistiek van het Pfizer vaccin. Prikken is niet moeilijk, en het vervoer ook niet. Het kabinet zegt dat het wel moeilijk is, en dus bieden wij aan om fysiek en moreel de campagne te steunen (zie onder).

Waarom is snel prikken zo belangrijk?

Ieder dag telt. Momenteel worden iedere dag tienduizenden Nederlanders met het virus besmet. Een deel daarvan, ongeveer 100 à 150, zal uiteindelijk de komende weken en maanden sterven aan de infecties van vandaag. En duizenden zullen maanden of levenslang last houden van hun gezondheid na infectie. Eigenlijk telt dus ieder uur.

Er is wel wat af te dingen aan deze simpele logica. Deze berekening komt uit op honderden totale extra sterfte door de langzame nederstart. Maar het is zeker dat iedere dag uitstel levens kost. Onnodig.

De argumenten van het kabinet

Sinds midden december duidelijk was dat Nederland achter ging lopen met de inentingscampagne hebben overheidsdienaren meerdere argumenten gegeven over de late start. Er zou gewed zijn op het verkeerde vaccin (AstraZeneca, dat niet bevroren hoeft te blijven). Dat is al verwijtbaar, maar ook ongeloofwaardig omdat Nederland via de EU ook Pfizer en Moderna had besteld en sinds eind november duidelijk is dat die twee middelen "de race gaan winnen".

En de vaccins zijn helemaal niet zo anders. Het vaccin zou eigenschappen hebben die onverwacht waren, maar in september heeft Hugo de Jonge internationaal gelobbyd voor de rol van Schiphol als "hub" van de distributie van het Pfizer vaccin, rekening houdend met de noodzaak de dozen koud te houden, en met de "lot size" van 1.000 vaccins per doos. Hij wist perfect hoe de logistiek werkt, 4 maanden geleden.

Er zou ook een nieuw IT systeem nodig zijn voor de registratie van de geprikte mensen, maar het Rijksvaccinatieprogramma heeft een goed werkend systeem, en omdat iedere dag uitstel levens kost zou ook een tijdelijke oplossing acceptabel zijn (een huisarts kan goed en makkelijk bijhouden wie geweest is, net als een verpleeghuis of een ziekenhuis). Het Praeventis-systeem dat de inspecteurs van de overheid als duur, onnodig en risicovol hebben afgeschreven lijkt weer nieuw leven ingeblazen te worden, maar dat is niet om nu levens te redden.

Andere Europese landen zouden ook niet snel kunnen beginnen, en symbolisch begonnen zijn op 26 en 27 december. Maar laat bijvoorbeeld Denemarken al alle bewoners en medewerkers van verpleeg- en bejaardentehuizen hebben ingeënt op 2 januari. Duitsland zat bijvoorbeeld al op 240.000 vaccinaties op 3 januari. Dat scheelt heel veel potentiële sterfte.

Ook zou de logistiek van dit vaccin lastig zijn. Daarover het volgende:

De logistiek van massale vaccinatie met het Pfizer vaccin

Het kabinet heeft de indruk willen wekken dat de logistiek van het Pfizer vaccin ingewikkeld is. Dat valt erg mee. Om massaal te kunnen prikken is nodig:

• Voldoende vaccins. Er zijn er honderdduizenden geleverd aan Nederland, die doen nu niets.
• Een opslaglocatie waar de dozen met vaccins op -70 graden kunnen worden gehouden, maanden indien nodig. Die is er, in Oss. De fabriek van Pfizer staat vlakbij, achter Antwerpen.
• Die dozen kunnen vanuit het logistieke centrum met gewone (koel)voertuigen vervoerd worden. Daar worden ze bij langer verblijf in speciale ultra-diepvriezers bewaard.
• De complete "soft boxes" zoals in de foto blijven buiten ultra-diepgevroren ruimtes 10 (!) dagen intern bevroren, als de na 5 dagen een verversing van het droog ijs pakket krijgen. Ze zijn licht en zo groot als verhuisdozen, en van buiten gewoon vast te pakken aan hengsels.
• Daarna kunnen de flesjes met vaccin uit de diepvriesdoos gehaald worden en dan 5 dagen lang in de koelkast bewaard worden, en daarna nog 8 uur op kamertemperatuur (2 uur voor het verdunnen en 6 uur erna).
• Er is in Nederland ook geen gebrek aan injectienaalden, en al helemaal niet aan ziekenhuizen, huisartsen en verpleeghuizen die meteen, binnen enkele uren, massaal kunnen en willen gaan prikken.

Kortom, een gewoon busje kan tienduizenden vaccins uitleveren vanuit Oss, en heeft dagen de tijd om de ontvangers te bedienen. In ons land (Europese deel) is de reistijd vanuit Oss hooguit 3 uur. Die levering kan aan lokale "hubs" plaatsvinden, vanwaar de flesjes in koeldozen vervoerd kunnen worden naar kleinschalige priklocaties. Die hebben dan een kleine week om de vaccins toe te dienen. Dat is redelijk te vergelijken met de griepcampagne iedere herfst, en in deze enorme crisis zeker niet teveel gevraagd aan de logistieke en medische professionals.

Een ondernemer beloofde heel Nederland in een maand of wat te kunnen prikken. Knap dat het dan de Rijksoverheid niet lukt.

Waarom dan wel zo langzaam?

De samenvatting: er is geen logistiek probleem. De politiek wil dit vaccin gewoon niet zo snel mogelijk in de armen van burgers. Waarom niet? Dat is niet helemaal duidelijk, maar elementen van de logica zouden kunnen zijn:

• Deze vaccins verminderen de besmettelijkheid van mensen misschien maar beperkt. Het kabinet is gericht op daling van het Reproductiegetal R via groepsimmuniteit, iets dat weinig plezier heeft van dit vaccin. Dat betekent dat massaal prikken met Pfizer en Moderna weinig prioriteit zou kunnen hebben.
• Het beleid is de ziekenhuizen te beschermen tegen chaos. De vaccins worden daarvoor ingezet. En om ziekenhuizen niet te laten overlopen heb je geen 10 miljoen geprikte burgers nodig op korte termijn. Snelle vaccinatie onder lage viruscirculatie is de beste manier om groepsimmuniteit te bereiken, maar is voor het kabinet dus niet zo'n enorm ding.
• Het kabinet vindt überhaupt de meerderheid van de bevolking min of meer "onkwetsbaar" voor het virus en is dus helemaal niet zo bezig met de levensreddende kant van het vaccin voor "gewone" mensen. Dit in combinatie met de ongeveer 1/3 van de bevolking die het virus al heeft overleefd (en immuun zouden zijn) maakt het kabinet waarschijnlijk maar beperkt geïnteresseerd in meer dan enkele miljoenen vaccinaties. Dat maakt een snelle start minder belangrijk.
• Het AstraZeneca vaccin lijkt wél de besmettelijkheid te verminderen. Het RIVM lijkt (waarschijnlijk onterecht) te denken dat je verschillende vaccins niet achter elkaar kan toedienen, en houdt misschien de schouders "maagdelijk" voor AstraZeneca. Het kabinet wedde ook op dit vaccin, wie weet dat er iets van gezichtsverlies meespeelt.
• De Gezondheidsraad wil eerst de meest kwetsbare mensen inenten. Het kabinet doet dat niet. Dat zou te maken kunnen hebben met kosteneffectiviteitsdenken, waarin mensen in verpleeghuizen maar weinig "investering" van gemeenschapsgeld "waard" zijn. De keuze ziekenhuispersoneel voorrang te geven heeft waarschijnlijk te maken met de noodzaak de hoeveelheid werkzame zorgmedewerkers op peil te houden. Allebei deze elementen passen in de strategische keuzes die in 2020 gemaakt zijn: weinig aandacht voor de gevolgen van verspreidingsbeleid voor zwakkeren, en vooral aandacht voor een zorgsysteem dat de vraag aan kan. In die logica heb je maar weinig prikken nodig en kan je langzamer starten.
• Net als bij testen en bron- en contactonderzoek houdt RIVM-directeur Jaap van Dissel via GGD-GHOR directeur Sjaak de Gouw ook bij de inenting de hele operatie onder eigen beheer. Dat bevordert de snelheid van de vaccinatie niet, want directe levering aan huisartsen, verpleeghuizen of ziekenhuizen werkt snel en opent meer prikcapaciteit.
• En het langzame prikken kan natuurlijk ook elementen van incompetentie bevatten. Dat is zelfs onvermijdelijk als je Hugo de Jonge de baas maakt, zoals iedereen heel 2020 heeft kunnen zien.

Onze actie

Op 4 januari gingen wij in Oss aanbieden te helpen, op welke manier dan ook. We maakten er een goedgemutste actie van, met een grote koel/vrieswagen voor vervoer van tienduizenden vaccins naar ziekenhuizen, verpleeghuizen of prikcentra. We hebben ook een medische en logistieke expert bij ons die kunnen helpen bij de planning en het prikken. We begrijpen waarom ons vriendelijke aanbod geweigerd werd, maar dat is niet omdat we de vaccins niet kunnen vervoeren naar waar ze heen moeten, of omdat de ontvangers niet meteen graag zouden beginnen met prikken.

In sociale media hebben het Rode Kruis, de huisartsen van Oss en de bekende longarts Sander de Hosson hun steun uitgesproken voor onze actie. Mocht ons aanbod van hulp zijn geaccepteerd, dan hadden maandag dus al duizenden prikken gezet kunnen worden in de armen van ouderen, verplegers en artsen. Overal staan potentiële prikkers te springen, zoals ook in Eindhoven. Geredde levens, nul kosten voor de overheid!

De volgorde van vaccinatie

Wij willen ons niet mengen in het debat over de volgorde van vaccinatie. De Gezondheidsraad heeft een advies uitgebracht over de prioriteit dat aansluit bij wat andere landen doen: eerst de meest kwetsbare burgers en hun verzorgenden, dan minder kwetsbare burgers en ander medisch personeel, enzovoorts.

Wij vinden wel dat het huidige geschipper met doelgroepen het vertrouwen in de campagne vermindert. Het Rijksvaccinatieprogramma RVP is fragiel en onder bepaalde groepen burgers controversieel. Maar het succes van de vaccinatiecampagnes die onze wereld zoveel goeds hebben gebracht hangt af van soms wel 95% inenting, en dat hangt af van vertrouwen. Als nu een populaire TV-arts via de media wat vaccins kan regelen voor zijn beroepsgroep, of althans dat zo laten lijken, is dat heel bedreigend voor het vertrouwen in deze campagne, maar ook voor vaccinatie in het algemeen. En dat terwijl het RIVM, dat het RVP uitvoert, al zoveel doet om het vertrouwen te beschamen.

En wij vinden dat in de huidige situatie, waarin niemand gevaccineerd wordt, deze discussie ook minder belangrijk is. Als niemand geprikt wordt, pak dan maar de dichtstbijzijnde arm.