De Nederlandse coronastrategie onderhoudt een complexe relatie met de werkelijkheid. Werd immuniteitsopbouw eerder geheretiketteerd tot 'wenselijk bij-effect', vervolgens ontkende Mark Rutte een toespraak erover te hebben gegeven. Nu OMT-leden als Marc Bonten het presteren om een internationaal wetenschappelijk manifest tegen groepsimmuniteit te ondertekenen en tegelijkertijd de Nederlandse aanpak te blijven verdedigen die precies doet waartegen dat manifest ageert, is de farce compleet. Voor wie verdwaald is in het Nederlandse corona-labyrint, bieden we een tekstanalytische Draad van Ariadne die de weg wijst naar de uitgang. Een longread.
Gepubliceerd op 17 oktober 2020
Op 14 oktober publiceerde het medische vaktijdschrift The Lancet een belangrijk manifest, waarin het nastreven van "groepsimmuniteit" bij de aanpak van het coronavirus ten stelligste wordt afgewezen. Het is ondertekend door tientallen professoren op het gebied van de epidemiologie en andere academici. Zij betogen dat als het virus niet de kop wordt ingedrukt, waarschijnlijk geen beschermende groepsimmuniteit zal ontstaan, maar een troosteloze situatie waarin de epidemie telkens weer oplaait. Met andere infectieziekten is het zo gelopen (tenzij er een vaccin kwam).
“Dat Bonten het pamflet zegt te steunen is een gotspe”
Omdat COVID-19 meerdere malen dodelijker is dan griep en daarnaast veel langdurig geïnvalideerde patiënten geeft, schrijven de auteurs, is dat een inhumaan scenario. De deskundigen roepen daarom - inhoudelijk gezien – op tot indammen van het virus (al noemen ze het "onderdrukken" en "controleren"), zoals bijvoorbeeld "in Japan, Nieuw-Zeeland en Vietnam". Dat moet op een niveau van weinig besmettingen en met de middelen waarop de Wereldgezondheidsorganisatie steeds hamert: grootschalig testen, traceren (bron- en contactonderzoek) en isoleren (quarantaine van zieken) – afgekort: TTI – en de brede inzet van maskers. Japan is overigens een complex geval, mogelijk speelt daar de hoofdrol dat massaal maskers worden gedragen.
Dit zogenoemde John Snow Memorandum (Snow is een van de aartsvaders van de moderne epidemiologie) werd onlangs op Twitter ondertekend door een van de vormgevers van het Nederlandse coronabeleid, de arts-microbioloog Marc Bonten, als lid van het Outbreak Management Team (OMT) een invloedrijke adviseur van het kabinet Rutte.
Dat Bonten het pamflet zegt te steunen is een gotspe; een dusdanig misleidende zet, dat de initiatiefnemers van het Memorandum er goed aan zouden doen zijn naam van de lijst af te voeren. Anders helpen ze onbedoeld een variant te legitimeren van het soort beleid dat in het manifest nu juist krachtig wordt verworpen.
De toespraak
Marc Bonten heeft van begin af aan op één lijn gezeten met OMT-voorzitter Jaap van Dissel, wiens advies premier Rutte op 16 maart, in zijn eerste nationale televisietoespraak ooit, uitlegde als "maximaal controleren" van het virus.
Zoals bekend is dit volgens Rutte de verstandige middenweg, tussen enerzijds de epidemie op zijn beloop laten (met chaos in ziekenhuizen als gevolg) en anderzijds "eindeloos proberen het virus tegen te houden". Dat laatste mag dan wel "aantrekkelijk lijken", zei Rutte, maar: "In dat scenario zouden we ons land feitelijk een jaar of zelfs langer moeten platleggen, met alle gevolgen van dien."
Onder "maximaal controleren" verstond Rutte (de toespraak is hier terug te lezen):
- de zorgcapaciteit niet overschrijden;
- ouderen en kwetsbaren "beschermen";
- we "bouwen" immuniteit op, totdat "groepsimmuniteit" een "beschermende muur" vormt om de ouderen en kwetsbaren.
De premier werd van links tot rechts geprezen om zijn vastberaden, wijze staatsmanschap. Ook waardeerde men veelal dat hij zich naar eigen zeggen volkomen verliet op deskundigen. Rutte: "Jaap van Dissel en zijn collega's binnen en buiten het RIVM. Virologen, intensive care artsen en andere specialisten". Het OMT in wording, met andere woorden.
Hooguit een handvol mensen op sociale media en misschien een enkele journalist schrokken van Rutte's voorstelling van zaken:
- Waarom geen woord over de mogelijkheid van indammen van de epidemie, zoals in bijvoorbeeld China en Zuid-Korea?
- "Maximaal controleren" is Newspeak (het John Snow Memorandum staat hiermee in fel contrast): bij indammen is de controle maximaal.
- "Beschermen" van kwetsbaren is eveneens Newspeak: bij het mikken op groepsimmuniteit worden ze juist niet beschermd.
(Later zou blijken (zie berichtgeving in de Telegraaf) dat duizenden ouderen, onder meer in verpleeghuizen, ellendig aan hun einde kwamen; vaak was zelfs geen extra zuurstof beschikbaar. Ook is schimmig geschoven met informatie over het ontbreken van beschermende middelen, zoals maskers, in de zorg. Momenteel gebruikt minister De Jonge de Wet Openbaarheid van Bestuur op een oneigenlijke manier, om stukken juist verborgen te houden.)
- Waarom vertelde de premier niets over het te verwachten aantal zieken en doden dat paste bij het streven naar groepsimmuniteit: tienduizenden, bij het uitblijven van een vaccin mogelijk meer dan honderdduizend (tien keer meer dan bij ergste griepgolf na de Tweede Wereldoorlog)? Rutte toonde zich in zijn toespraak uiterst bezorgd over de gevolgen voor de economie, maar lag kennelijk minder wakker van de lijkbleke implicaties van zijn zogenaamde controle.
De schijnbeweging
Nadat kort daarop in Nieuwsuur door OMT-lid Marion Koopmans de mogelijk enorme aantallen doden werden belicht, zwelde de kritiek aan op Rutte's gemetsel aan de groepsimmuniteitsmuur. Behendig als altijd kwam de premier weg met een semantische schijnbeweging: groepsimmuniteit zou geen "doel" van het beleid zijn, maar slechts een "effect" naast de doelen: de zorg niet overbelasten en kwetsbaren beschermen.
Het zegt iets over de staat van het publieke debat in Nederland, dat vrijwel iedereen zich met dit kluitje in het riet liet sturen.
- Kennelijk was het op slag geen ramp meer, nu mogelijk honderdduizend doden, te voorkomen met indammen zoals in Zuid-Korea, een "effect" van het beleid waren.
- Bijna niemand merkte op dat zoveel slachtoffers geenszins noodzakelijk een gevolg zijn van het ontzien van de zorg en het beschermen van kwetsbaren (integendeel). Noch van het zoveel mogelijk sparen van de economie trouwens, zoals de gezondheidseconoom Xander Koolman in ons land betoogde. En dus dat Rutte's "effect", de verhoopte groepsimmuniteit, toch niks anders kon zijn dan een doel, dat kennelijk het effect van tienduizenden doden waard was.
In de volgende maanden begon de linkse oppositie, beschamend lang schoorvoetend maar geleidelijk feller – wie weet mede geprikkeld door het geluid van Containment Nu – aan te dringen op het type beleid dat Duitsland met redelijk succes (zij het minder dan in Zuid-Korea) ten uitvoer legde: indammen. En zie, Rutte antwoordde in een parlementair debat in juni dat ook hij "zo min mogelijk besmettingen" wenste.
De illusie van indammen
Rutte: "Daarom is ook een van de instrumenten in de strategie van maximale controle dat, zodra er een uitbraak dreigt of zodra je denkt dat je hem weet te vinden als het virus de kop opsteekt, je het indamt via het bron- en contactonderzoek, voorafgegaan door het testbeleid."
Dat klonk beter dan voorheen. Maar de premier voegde er iets aan toe.
Je kunt er ook voor kiezen om het indammen helemaal als strategisch doel te hebben. Dat kan. Alleen, dan hoort daar echt wel bij dat je alle gevolgen wegneemt van het feit dat mensen zich niet altijd aan alle gedragsregels houden en van het feit dat Nederland een open economie is, waar mensen ook weer binnenkomen en het virus bij zich kunnen dragen. […] Dat is wel een langdurige lockdown, of bijna.
Dit antwoord tekent Rutte ten voeten uit. Kritiek pareren met semantisch bedrog. Net als op 16 maart schetst hij een valse keuze tussen enerzijds zijn strategie van "maximale controle", waarbinnen je, zegt hij nu handig, "indamt" – dat is "een van de instrumenten" – en anderzijds een eeuwige lockdown. Hij heeft nadrukkelijk "indammen" niet "helemaal als strategisch doel"; het is voor hem een instrument, een middel, een tactiek.
“De oppositie liet zich in slaap sussen”
De oppositie liet zich in slaap sussen, omdat Rutte indammen als strategie afschilderde als het vernietigen van de economie. Met die retorische list verdonkeremaande de premier dat indammen zoals in bijvoorbeeld China, Zuid-Korea, Taiwan, Vietnam, Nieuw-Zeeland en tot op behoorlijke hoogte Duitsland, bij uitstek een "strategisch doel" is, dat je als zodanig niet min of meer kunt hebben, maar waar je "helemaal" voor dient te kiezen, wil je het volk erbij kunnen meenemen en bovendien het navenante TTI-apparaat met man en macht van de grond krijgen. En dat dit voor de economie niet slechter is, waarschijnlijk zelfs beter, zoals steeds meer collega's van Koolman stellen, in binnen- en buitenland.
Bij de strategie van indammen hoort dat je in het beleid wel compenseert voor de te verwachten imperfecte naleving van gedragsregels. Rutte c.s. wenst dat klaarblijkelijk ontoereikend te doen. Wat meteen een mooie uitvlucht biedt bij falend beleid: de burger heeft het vertikt zich aan het onzichtbare rolmodel in de computersimulaties te spiegelen. Eigen schuld, ultraneoliberale dikke bult.
Terzijde: man zonder eigenschappen?
Net als Rutte's aanpak van de klimaatcrisis, getuigt zijn coronabeleid van een ontstellend gebrek aan empathie. Mensen - om over de natuur maar te zwijgen - buiten het gezichtsveld van de winnaars en geluksvogels in de neoliberale ratrace (of het nu burgers zonder werk zijn, chronisch zieken, onfortuinlijke aardbewoners ver van ons bed of latere generaties), worden meer en meer aan hun lot overgelaten. Dit gebrek aan medeleven gaat gepaard met een toenemende grootheidswaan: 'wij' redden ons overal uit, ons volk is immers geen zee te hoog.
Daarbij heeft Rutte begrepen dat een meester-politicus zijn agenda vaak niet van de daken schreeuwt, Newspeak beheerst, lang niet al zijn successen aan de grote klok hangt, en tegenstanders verzwakt door hun ijdelheid te strelen en ze nu en dan wat klein grut te laten binnenhalen. Op die manier slaagt hij er nu al tien jaar in de publieke voorzieningen en sociale zekerheid in dit land stap voor stap af te breken, voornamelijk in het belang van de vermogenden en machtigen, zijn project succesvol verhullend met uitgekiend verwarrende, oersaai klinkende, maar met een zeker minzaam aplomb gebrachte frasologie over welvaart, efficiëncy, verantwoordelijkheid en vrijheid. Het heeft hem de semi-liefkozende bijnaam "Mister Tefal" opgeleverd en zelfs de betere journalisten zijn hem - hoezeer ook ten onrechte - gaan beschouwen als een man zonder ideologische eigenschappen. Wat is bevorderd doordat een groot deel van de linkse oppositiepartijen sinds de opkomst van Thatcher en Reagan zielloos en gedwee het politieke Overton-venster naar rechts heeft helpen verschuiven.
Wat de ontwrichting van het klimaat betreft: ook hier legt Rutte het accent op individuele verantwoordelijkheid en particulier initiatief. Zoals in het algemeen de ware kapitalist altijd zijn macht aan het oog heeft onttrokken - en zijn schuldgevoel ontlopen - door de zogenaamd beslissende rol van consumentenkeuzes te bezingen. Terwijl structurele problemen vooral op systeemniveau moeten worden opgelost en slechts deels in de leefwereld. Afgezien dan van de leefwereld van de systeembeheerders; maar die zitten behaaglijk verschanst in een toenemend verwoest milieu en een feitenvrije realiteit.
"Het liefst tot nul"
Maar goed, Jaap van Dissel verraste menigeen in een parlementaire briefing in augustus.
Van Dissel: "Wat de strategie betreft: we waren aan het begin natuurlijk begrijpelijkerwijs onzeker over wat er precies zou gebeuren. We hebben gezien dat het toch tot ver terug kan gaan. Dat betekent dat het indammen van het virus, wat mij betreft het liefst tot nul, het doel is. In de praktijk zien we, ook omdat we een open samenleving zijn, dat we uitbraakjes krijgen. Die wil je voorkomen door een portfolio op te bouwen van risicovolle gebeurtenissen, maar ook bestrijden als ze optreden."
Het lijkt een ondubbelzinnige keuze voor indammen als strategie. Op de website van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) werd de oorspronkelijke pagina over de strategie van "maximaal controleren" via "geleidelijke verspreiding" (hier te zien in The Internet Archive, vastgelegd op 27 juni 2020) van het virus weggehaald en verscheen op een andere plaats een tekst met de volgende passage:
"Maximaal controleren betekent het zoveel mogelijk voorkomen van verspreiding van het coronavirus. Met als gevolg dat het aantal nieuwe besmettingen naar (bijna) nul gaat en nieuwe uitbraken voorkomen worden of beheersbaar blijven. Het doel is om het reproductiegetal (R) onder de 1 te houden."
Schijnbaar een overtuigender keuze voor indammen dan bij het retorische gegoochel van Rutte in juni. En de nieuwe tekst lijkt onverenigbaar met een veelzeggende parlementsbriefing van Van Dissel op 18 maart (twee dagen na de nationale rede van Rutte). Daar zei Van Dissel het volgende - een uitvoerig citaat, omdat het te weinig bekend is en omdat het belangrijk is voor de huidige positie van Marc Bonten.
De briefing
Van Dissel:
Mensen zullen geïnfecteerd worden […]. De overgrote meerderheid zal de infectie zelf weten te bestrijden met het afweersysteem. Dat leidt ertoe dat er daarna afweer is tegen herinfectie, want anders zouden we het verloop in China niet kunnen verklaren [sic; Van Dissel dacht dus onterecht dat niet indammen, maar gevormde immuniteit het virus in China heeft gestuit]. Die immuniteit die je daarmee opbouwt kan natuurlijk een persoon betreffen, maar kan ook een hele groep betreffen. Als het een hele groep betreft, spreek je over groepsimmuniteit. Wat heeft dat voor voordeel? Het voordeel is dat alle doorgemaakte infecties die men krijgt, omdat het nou eenmaal de natuur is die zich roert, uiteindelijk leiden tot een groep personen die de infectie niet meer oplopen. Daardoor versterken ze het effect van de andere interventies. Dat is een belangrijk iets. [...] Waarom is de versterking van het effect belangrijk? Dat is het verschil tussen een total lockdown [...] en een aanpak waarbij je het zo goed mogelijk probeert te controleren en ervoor probeert te zorgen dat de ic-zorg gewoon mogelijk is. Het belang is namelijk dat als de immuniteit onder personen toeneemt, de maatregelen misschien wat kunnen worden teruggedraaid. De groepsimmuniteit gaat ons namelijk helpen bij het bestrijden en het afschermen van kwetsbare groepen. [...] het gaat er ons dus niet om dat we in heel Nederland groepsimmuniteit hebben. Dat is iets wat zich wellicht ontwikkelt of wat we uiteindelijk door het vaccin tot stand brengen. Het gaat erom dat wat nu gebeurt wel bijdraagt aan de bestrijdingsmaatregelen. [...] Wat ik daarmee bedoel te zeggen, is dat je dan investeert in iets. Dat krijg je eigenlijk met die maximale controle en door het feit dat je dan immuniteit opbouwt. Wij denken dus dat het een belangrijke hulp is bij het titreren van maatregelen en het mogelijk maken van maatregelen. [...] Dan wil ik u meenemen naar de lockdown [die volgens van Dissel wordt voorkomen in zijn scenario van "maximale controle"]. [...] het grote punt is dat je op dat moment dus ook niks doet aan het opbouwen van eventuele weerstand.
Klare taal. Van Dissel zag de opbouw van immuniteit onder de bevolking, optredend in het door hem geadviseerde beleidsscenario, niet alleen als een "voordeel", maar zelfs als "een belangrijk iets", waardoor "de maatregelen misschien wat kunnen worden teruggedraaid". "Het gaat erom" dat dit "bijdraagt aan de bestrijdingsmaatregelen". Je "investeert in iets". Het is een "belangrijke hulp" bij het "titreren van maatregelen en het mogelijk maken van maatregelen". Het drastisch tegenhouden van het virus ziet hij niet zitten, want dan wordt geen "weerstand" opgebouwd, met dank aan de natuur die nu eenmaal haar goddelijke gang gaat.
Van Dissel vergeleek zijn investeringsscenario met het nemen van een hypotheek op een huis:
- de aflossing = de voortdurend toegestane infecties, met de onvermijdelijke ziekte en sterfte die daarmee gepaard gaat
- de rente = de sociale en economische restricties die je moet instellen om te voorkomen dat de ziekenhuizen overspoelen. Het aandeel 'rente' in het maandelijks te betalen bedrag wordt echter kleiner naarmate er meer is 'afgelost' door opgebouwde immuniteit middels infecties.
- de huur = economische en sociale restricties indien je kiest voor 'woninghuur' (duurzaam indammen / containment) in plaats van koop (mitigatie/groepsimmuniteit). Hoewel dit 'bedrag' lager zou kunnen zijn dan de maandelijks te betalen rente + aflossing (een ingedamd land is vrijer dan een land dat het virus laat circuleren tot de IC's vollopen) is de gedachte dat uiteindelijk voldoende immuniteit wordt opgebouwd waardoor maatregelen verder kunnen worden afgeschaald.
- het groeiende bezit van het huis = de opbouw van immuniteit onder de bevolking;
- het uiteindelijk lastenvrije woongenot = een maatschappij waarin sociale en economische maatregelen (vrijwel) volledig zijn afgeschaald en de ziekenhuizen desondanks de stroom zieken aankunnen. Dit gebeurt indien werkelijke immuniteit kwetsbaren beschermt, of wanneer voldoende kwetsbare mensen zijn overleden.
Zie ook het fragment:
“het huis waarop Van Dissel zijn hypotheek nam lijkt nogal op een mortuarium”
Het klinkt aanlokkelijk en de Kamerleden slikten het dan ook als zoete koek. Helaas vergaten ze - onder meer - met gemeende verontwaardiging op te merken dat het huis waarop Van Dissel zijn hypotheek nam, nogal lijkt op een mortuarium met de voorgevel van een doorzonwoning. Dat de werkelijke aflossing bestaat uit een stroom van lijken. Enkelen brachten het wel ter sprake, men had Nieuwsuur gekeken, maar zonder bezieling.
Eerder in de briefing wekt Van Dissel de indruk dat tienduizenden doden alleen zouden vallen bij niets doen tegen het virus. Of dat bij het door hem geadviseerde beleid er waarschijnlijk veel eerder een vaccin zal zijn dan dat spontaan groepsimmuniteit en de hoge aantallen doden in de aanloop daartoe worden bereikt.
Het eerste is raar; het tweede laat onverlet dat hij niet de ethisch juiste keuze maakt om in een situatie van onzekerheid over zowel een eventueel vaccin als de gevolgen voor de economie, primair mensenlevens te sparen. Het voorzorgsbeginsel.
Leedvermaak
“Rutte en zijn OMT lieten in de zomer de teugels van de lockdown roekeloos vieren”
Dezer dagen kan men in het buitenland nauwelijks enig leedvermaak onderdrukken over de huizenhoge tweede golf van de epidemie in Nederland, met zijn "maximale controle" en zijn "intelligente lockdown" in de lente. Ondanks beleefde, herhaaldelijke, degelijk onderbouwde waarschuwingen van het inmiddels opgerichte "Red Team" van onder anderen bezorgde veldepidemiologen, lieten Rutte en zijn OMT in de zomer de teugels van de lockdown roekeloos vieren (tot en met het bijna aanmoedigen van de hervatting van het internationale toerisme, wat later een belangrijke besmettingsroute zou blijken te zijn). Ze verzuimden opzichtig een afdoende TTI-apparaat op te bouwen en Van Dissels koppige afwijzing van mondkapjes te overrulen (men doet dat laatste pas sinds kort).
Evenals in een aantal andere landen blijft, vooralsnog, een totale zorgchaos nog net uit, doordat het percentage zieken dat zorg behoeft aanzienlijk lager is dan in het voorjaar. Veel meer dan toen – de scholen zijn heropend zonder adequate veiligheidsmaatregelen – waart het virus nu rond onder jongeren, die minder risico's lopen. Maar dat hoeft niet zo te blijven. Alleen als we puur geluk hebben, zal blijken dat door nu nog onbekende oorzaken de mortaliteit van COVID-19 is afgenomen.
Wat nu?
Met spanning werd uitgezien naar de persconferentie van de premier en de minister van volksgezondheid op 13 oktober en de parlementsbriefing van Van Dissel en het Kamerdebat de volgende dag. Zou het nu dan komen van indammen als strategie, iets waar de oppositie eindelijk expliciet om vroeg?
Het antwoord is: nee. Journalist Kustaw Bessems, die de persconferentie en het Kamerdebat nauwlettend heeft gevolgd, stelt vast:
Op wezenlijke punten bewoog Rutte geen millimeter. ‘De strategie staat’, zei hij. ‘We hebben iedere keer op tijd ingegrepen.’ Typisch Rutte dat hij wel termen overneemt van zijn critici, maar dan zonder de betekenis. Zo hoort u hem het woord ‘indammen’ gebruiken. En zeggen dat hij ‘het virus wil platslaan met een hamer’ om er daarna mee ‘te dansen’. De beeldspraak hoort bij een aanpak die het aantal besmettingen altijd zo laag houdt dat je uitbraken met testen en bron- en contactonderzoek plaatselijk de kop kunt indrukken. Precies wat Rutte níet doet, want hij bevestigde gewoon nog eens dat niet die testcapaciteit voor hem de grens is, maar de ruimte in de ziekenhuizen. En hij kondigde aan dat hij al vóór het besmettingsniveau zo laag is weer wil gaan versoepelen. De route kortom, waarlangs we in de huidige dramatische situatie terecht zijn gekomen
Mark Rutte gaf op een paar kleinigheden na geen enkele fout toe. Zijn huidige verhaal komt op hetzelfde neer als zijn antwoord in juni (zie hierboven), wat weer een handige verpakking was van zijn toespraak van 16 maart, met een valse schijn van indammen.
Jaap van Dissel dan, heeft die wel de draai gemaakt naar indammen? Was het maar waar. Hij liet weten dat zo gauw de jongste, halve lockdown (vast nog intelligenter dan de eerste) het reproductiegetal R weer onder de 1 brengt en de druk op de ziekenhuizen afneemt - naar hij verwacht uiterlijk in januari - het OMT denkt aan het weer vrijer laten van het maatschappelijk leven. Of onze TTI dan eindelijk op orde is, werd weinig concreet, evenmin als het besef dat TTI überhaupt pas kan werken bij een laag infectieniveau.
Het klinkt niet echt als "indammen van het virus, wat mij betreft het liefst tot nul". Was het een potje jokkebrokken, in augustus?
Groepsimmuniteit revisited
Waarmee we terugkeren naar Marc Bonten, het graag voor de camera gehaalde OMT-lid. Bonten voegde aan zijn aankondiging het manifest in The Lancet te ondertekenen, iets belangrijks toe (link naar Tweet). Hij verwees naar een artikel van zijn hand op de website van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde: "...dit is wat ik op 25 mei over groepsimmuniteit schreef. En daar sta ik nog steeds achter."
Bonten in dat stuk:
Toen het begrip groepsimmuniteit voor het eerst in deze context werd gebruikt, dacht een aantal (buitenlandse) experts dat het opbouwen van groepsimmuniteit als enige maatregel tegen SARS-CoV-2 werd ingezet. Dat zou inderdaad een laakbare strategie zijn geweest. [...] De epidemie was dan in enkele maanden door het land getrokken, en met 1% sterfte [inmiddels denkt een deel van de epidemiologen aan een lager percentage, rond de 0,5 procent] ten gevolge van de infectie praten we dan over 100.000 doden ten gevolge van COVID-19 – waar dan nog eens de collaterale [zijdelingse] sterfte door het collaberende [instortende] zorgsysteem bovenop zou zijn gekomen. Dat is, zover ik weet, nooit het plan geweest. […] de gekozen strategie om de eerste golf op te vangen en daarna de verspreiding te controleren reduceert de opbouw van groepsimmuniteit. Hoe effectiever de maatregelen tegen verspreiding, hoe langer het duurt voor we het virus op basis van groepsimmuniteit de baas zijn. Beste schattingen komen dan op enkele jaren… [...] Dat betekent echter niet dat een langzaam groeiende immuniteit in de bevolking geen enkel effect heeft. Afhankelijk van de verdeling van immuniteit in verschillende bevolkingsgroepen en van de interactie tussen die groepen kan ook een seroprevalentie van 20% al versoepeling van maatregelen mogelijk maken. Maar dat zal nog wel even duren, want recente seroprevalentiecijfers uit Nederland, Spanje en Frankrijk waren alle tussen de 3% en 5%. [in mei dus] [...] Het schiet dus nog niet zo op met die groepsimmuniteit. 'Uiteindelijk hopen we dat er een vaccin beschikbaar komt dat effectief is', zei Jaap van Dissel eerder deze week in de Tweede Kamer. En als niet… dan duurt het een hele tijd voordat groepsimmuniteit ons van het nieuwe normaal verlost.
Het behoeft geen betoog dat Bonten vrijwel hetzelfde zegt als Van Dissel in de parlementsbriefing op 18 maart (en Rutte kortweg in de toespraak van 16 maart). Cruciaal is het woord "enige" in de eerste alinea hierboven. Net als Van Dissel ziet Bonten de opbouw van een flink reservoir immune burgers - hij noemt een voorbeeld van 20 procent - als een van de ijzers in het vuur van het ingezette beleid. Beide heren schetsen de valse keuze tussen het virus geen strobreed in de weg leggen en de ingezette lijn van het "controleren" van de epidemie. De mogelijkheid van indammen als strategie, bij een besmettingspercentage ver onder de 20 procent, schittert door afwezigheid.
Beide heren leggen uit dat immuniteitsopbouw ook (of zelfs) nuttig is als het niet leidt tot groepsimmuniteit. Beiden zien die opbouw als een welkome rem op de epidemie, die het mogelijk maakt andere maatregelen te versoepelen. Beiden hopen op een vaccin, maar stellen vast dat bij de sturing op zorgcapaciteit de vorming van groepsimmuniteit gaande blijft, om ons mogelijk in de toekomst te "beschermen" of verlossen. Beiden trekken nauwelijks in twijfel of die bescherming reëel is, al plaatst Bonten elders in zijn betoog iets meer vraagtekens dan Van Dissel en is hij duidelijker over het mogelijke aantal doden onderweg.
Door middel van de drie puntjes aan het einde van de alinea over "maatregelen tegen verspreiding" versus "de opbouw van groepsimmuniteit" verzucht Bonten subtiel dat hij het nogal een dilemma(*) vindt, want bij effectieve maatregelen kan de verhoopte groepsimmuniteit "jaren" op zich laten wachten… Wat precies de halfslachtigheid van het Nederlandse beleid verklaart, het niet "helemaal" kiezen voor indammen als strategie, dat wil zeggen het verkiezen niet in te dammen, ten koste van duizenden onnodige slachtoffers, wier lijden al te snel verandert in een nette statistiek.
Necropolitiek
Nu Bonten heeft verklaard dat hij deze benadering nog steeds onderschrijft, kan er nauwelijks twijfel meer bestaan over de coronakoers van de Nederlandse regering en haar adviseurs. Die koers behelst nog altijd géén indammen, maar geleidelijke verspreiding, zogenaamd binnen de zorgcapaciteit – al wordt die nu voor de tweede keer ernstig overschreden, de reguliere zorg is op dit moment sterk afgeschaald – en zogenaamd onder bescherming van de kwetsbaren – al werden en worden die in praktijk alleen door holle frasen beveiligd en in feite opgeofferd in wat een radicale criticaster van het beleid niet helemaal onterecht "necropolitiek" heeft genoemd. Men moet en zal flink blijven vorderen op de route naar groepsimmuniteit.
Het bloedstollend harteloze, als vaderlijk-beschermend verkochte Nederlandse beleid waartegen Containment Nu vanaf de lente strijd en waar inmiddels ook het Red Team steeds hardere kritiek op levert, staat nog als het mortuarium, pardon, het huis van Van Dissel. Dat is een monumentale schande. We mogen hopen dat dit land ooit, in een parlementaire enquête, bij zinnen komt en keihard zal oordelen over de keuzes van Rutte c.s. Onze premier is meer een sluwe Minotauros - dit keer eentje die telkens zelf nieuwe beleidslabyrinten bouwt om zijn ware aard te verbergen - dan een Staatsman met compassie.
Maar gezien de alsmaar groeiende populariteit van zijn partij, de oprukkende (virus)waanzinnigen van onder meer Forum voor Democratie en de invloedrijke kroegtafelcultuur van onze talkshows, kan zelfs die hoop nog wel eens vals blijken te zijn.
Met dank aan @globalgreendeal, volg zijn klimaataccount op Twitter.
Noot (*) In tweets van Bonten zit ten aanzien van containment (indammen) versus mitigatie (verzachting, sturen op zorgcapaciteit) dezelfde dubbelzinnigheid. 4 mei 's middags: Bonten reageert op iemands opmerking "Ik ben vooralsnog sterk voor containment", met: "Ik ook, maar we denken - geloof ik - te makkelijk over containment". 4 mei 's avonds: Bonten tweet dat het regeringsbeleid naar Rutte's eigen zeggen "mitigatie" is en dat hij "heel veel afwegend" daar ook voor kiest. 25 augustus: "Begrijp verschil containment en mitigatie niet goed", tweet Bonten. Voor de radio had hij die dag "containment" afgewezen omdat het volgens hem gelijkstond aan het (totaal) uitdoven van het virus; maar de gangbare betekenis is: het virus indammen op een zeer laag infectieniveau. 8 september: in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde zaait Bonten wederom terminologische verwarring: hij probeert "containment" opnieuw voor te stellen als het bijna onmogelijke realiseren van nul infecties (wat doorgaans "eradicatie" wordt genoemd) en het Nederlandse beleid (dat hij dus op 4 mei nog als "mitigatie" kwalificeerde) als "containment" te definiëren. Maar je mocht het van hem ook wel weer "mitigatie" noemen, desgewenst.
Het is Bontens manier om precies hetzelfde te doen als Rutte: de mogelijkheid van indammen à la onder andere Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland, en tot op behoorlijke hoogte Duitsland, aan het oog te onttrekken, door hetzij de schijn te wekken dat Nederland hetzelfde doet als die landen (namelijk indammen), hetzij indammen af te serveren als het uitroeien van het virus, waarvoor een onhoudbaar draconische en langdurige lockdown nodig zou zijn. De indamlanden laten juist zien dat met grootschalige inzet van TTI en maskers zonder (veel) drastische lockdowns de epidemie op een zeer laag infectieniveau kan worden gehouden, zowel qua wekelijkse nieuwe besmettingen als cumulatief.
De volgende opmerking van Bonten in het NTvG van 8 september verraadt dan ook opnieuw welk motief voor hem steeds een rol blijft spelen: het gaande houden van de vorming van groepsimmuniteit (eventueel geleidelijk) voor het geval er geen vaccin mocht komen (let op het woord "hopelijk"):
Bonten: "Net als de meeste andere landen in de wereld zullen we moeten accepteren dat SARS-CoV-2 onder ons is en dat we beheersmaatregelen moeten blijven nemen tot groepsimmuniteit ze overbodig maakt. Hopelijk bereiken we dat snel met een vaccin. Maar zelfs dan is het waarschijnlijk dat het virus blijft circuleren, vergelijkbaar met de griep." Of het virus met op den duur internationaal gecoördineerd indambeleid niet mondiaal zou kunnen worden verslagen, hoe moeilijk zo’n proces ook valt te realiseren, is voor Bonten kennelijk al een uitgemaakte zaak. Van begin af aan was de akelige ziekte COVID-19 voor hem en de rest van het OMT "vergelijkbaar met de griep".