Gevaarlijk spel in Nederland: Süddeutsche Zeitung over onze coronastrategie

Hoewel het wordt ontkend, lijkt de Nederlandse regering nog steeds groepsimmuniteit na te streven in de strijd tegen corona. Nu wakkert het protest aan.

Het coronavirus heeft alle Europese samenlevingen geraakt. Ze reageerden heel verschillend. Terwijl de Grieken bijvoorbeeld snel en kordaat optraden, zagen de Zweden blijkbaar een paar obstakels over het hoofd in een poging op ontspannen wijze door de crisis te manoeuvreren. Minder bekend is dat Nederland ook een riskant spel speelt en daar tegenstrijdige informatie over geeft.

In Nederland werd gekozen voor een "intelligente" lockdown: strikter dan in Zweden, maar meer ontspannen en minder "autoritair" dan in de buurlanden – en vrijwel zonder protest van burgers. Het resultaat: niet zo slecht als in Groot-Brittannië of Zweden, maar ook niet goed. In termen van sterfte door COVID-19 staat het land in vergelijking hoog, bijna op het niveau van Italië.

Net als Groot-Brittannië en Zweden behoort Nederland tot de landen die aanvankelijk inzetten op het principe van "groepsimmuniteit". Het doel is daarbij niet om het virus zoveel mogelijk in te dammen. Er wordt van uitgegaan dat het veerkrachtige deel van de bevolking besmet zal raken, terwijl ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid zo goed mogelijk afgeschermd worden. Dit is precies hoe de Nederlandse premier Mark Rutte het op 16 maart – de corona-crisis was net begonnen – zei in een televisietoespraak: een groot deel van de bevolking zal besmet raken, dat is "de realiteit". Maar: zolang er geen vaccin of effectief medicijn is, "kunnen we de verspreiding van het virus vertragen en tegelijkertijd gecontroleerd groepsimmuniteit opbouwen". Je bouwt dus "een soort beschermende muur" rond ouderen en zieken.

De groepsimmuniteit-theorie was op dat moment al zeer controversieel; de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwde ervoor en de Britse premier Boris Johnson was er na kritiek pardoes van afgestapt. En net het weekend voor de toespraak van Rutte had een gezaghebbend rapport van het Londonse Imperial College gewezen op de gevaarlijke veronderstellingen en de serieuze risico's van de groepsimmuniteit-hypothese.

De belangrijkste wetenschappelijk adviseur van Rutte, Jaap van Dissel, hoofdviroloog bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), hield er nog steeds aan vast: 'Het idee is: we willen dat het virus op een gecontroleerde manier wordt verspreid onder degenen die er het minste last van hebben', zei hij. direct na de toespraak van Rutte op tv. Vervolgens bevestigde zijn collega Marion Koopmans wat deze strategie voor Nederland zou betekenen op basis van het gemiddelde sterftecijfer: 40.000 tot 80.000 doden. Het RIVM sprak dit niet tegen.

Twee dagen later maakte Rutte, die had ondervonden dat hij met een gevoelig thema te maken had, een verbale U-bocht. Groepsimmuniteit was nooit het hoofddoel geweest, zei hij in het parlement; het kan alleen een gevolg op lange termijn zijn.

Dat de premier daarmee zijn eigen tv-toespraak rechtstreeks tegensprak, werd door het Nederlandse publiek nauwelijks opgemerkt. Behalve de rechtse politici Thierry Baudet en Geert Wilders werd de premier door alle partijen geprezen en ook door kritische media gecomplimenteerd als 'staatsman' en 'president' - ongebruikelijke termen in Nederland. Wat betreft de 'groepsimmuniteit' waren de regering en het RIVM er nu op bedacht deze in diskrediet geraakte term niet te gebruiken. Voor het overige waren de onmiddellijke maatregelen tegen het virus in principe vergelijkbaar met de aanpak elders. De overheid sloot winkels, restaurants en na enig protest vervolgens ook scholen en kinderdagverblijven; het verbood openbare evenementen, en het openbare leven kwam tot stilstand.

Weinig testen en traceren

De maatregelen waren niet bepaald strikt, eerder aarzelend en halfslachtig. Lange tijd werd er weinig getest, relatief weinig mensen werden ingeschakeld voor bron- en contactonderzoek, en het gebruik van mond-neusbescherming werd pas weken later geadviseerd dan in de ons omringende landen. En hoewel er in Duitsland nog twijfel bestond, werd al vroeg in Nederland besloten om het risico op besmetting van kinderen te negeren.

De overheidsaanpak deed vermoeden dat het idee van groepsimmuniteit nog steeds in hun hoofd zat, dat het minder ging om het effectief bestrijden van het virus, en méér om het verminderen van de gevolgen van de verspreiding ervan. Verschillende publieke uitlatingen onderbouwen dat vermoeden.

De verspreiding van het virus kan niet worden gestopt, zei Ann Vossen, lid van het nationale Outbreak Management Team (OMT), in een talkshow in april. "Dat is niet de bedoeling. We willen gewoon dat het langzaam voortkabbelt, met zo min mogelijk problemen in de zorg (...) Als we hadden gewild dat het volledig was gestopt, hadden we voor een volledige lockdown moeten gaan." Half mei maakte Sjaak de Gouw, hoofd van de regionale gezondheidsautoriteiten, soortgelijke opmerkingen: "De enige mogelijke strategie is om het virus langzaam in Nederland te laten landen. Dat is dan ook de strategie waarvoor we gekozen hebben. Als je daardoor groepsimmuniteit opbouwt, dan is dat alleen maar goed. "

"De samenleving mist ruggengraat"

Deze tegenstrijdigheid kwam in de Nederlandse media vrijwel niet aan bod. Ze volgden de RIVM-lijn min of meer kritiekloos, Van Dissel werd welwillend geportretteerd. Er klonk geen kritiek, bijvoorbeeld van andere virologen. Alleen op sociale media zorgden bezorgde burgers vanaf half maart voor opschudding en creëerden zij platforms als Containmentnu.nl of testentestentesten.nl. Ze riepen op tot een consistente bestrijding van het virus in overeenstemming met de aanbevelingen van de WHO ("test, trace, isolate") en noemen Zuid-Korea of ​​Duitsland als rolmodel.

Een van de activisten is Jaap Stronks. De 39-jarige staat politiek aan de linkerkant en heeft digitale campagnes ontworpen voor Groenen, sociaal-democraten en NGO's. Hij vindt de koers van van Dissel dodelijk. Hij is vooral verontwaardigd over de manier waarop de overheid en het RIVM communiceren. In feite is het bereiken van groepsimmuniteit altijd een onderdeel van hun strategie geweest zonder dat ze het toegeven, zegt hij. Ze zouden de bevolking hebben bedrogen. Met zijn zorgen voelt hij zich 'helemaal alleen', de ruggengraat van de samenleving ontbreekt. Stronks verklaart dit uit groupthink. Potentiële critici, bijvoorbeeld uit de wetenschap of uit beroepsverenigingen, zijn 'gecoöpteerd' en zijn ofwel onderdeel van de driehoek kabinet-RIVM-OMT of daarvan financieel afhankelijk

De Amsterdamse gezondheidseconoom Xander Koolman, zelf overheidsadviseur, bevestigt die hypothese. Wetenschappers in Nederland zijn minder onafhankelijk dan in Duitsland. Wie onderzoek wil doen naar het coronavirus, moet bij de organisatie voor gezondheidsonderzoek ZonMw financiering aanvragen, dat op zijn beurt het RIVM om een ​​beoordeling moet vragen. 'Geen van de virologen of epidemiologen die in het veld werken, wil zijn carrière schaden.'

Stronks en zijn collega's hebben de opiniepagina's van grote kranten nog niet gehaald, maar hun zorgen worden nu opgepakt. Ook door politieke partijen. Aanvankelijk waren ze bang om de nationale consensus te verbreken die in tijden van crisis in het polderland opgeld doet. Nu worden er vragen gesteld; het meest volhardend door Lilian Marijnissen, partijleider van de socialisten. De RIVM-website heeft het nog steeds over 'maximale controle' van het virus om 'kwetsbare groepen te beschermen', zei ze onlangs in het parlement. Daarnaast stelt Rutte uitdrukkelijk niet dat die zo min mogelijk infecties nastreeft. "Dit leidt tot het gevoel dat men streeft naar groepsimmuniteit en het virus een beetje rond wil laten gaan."

"Er is geen Bilderberg-achtige club"

De premier verwierp dat vermoeden. 'Er is geen complot of Bilderberg-achtige club die zegt: 'We verspreiden het virus nu in Nederland'. Maar waarom bevestigde chef-viroloog Van Dissel het vermoeden een paar dagen geleden opnieuw? Groepsimmuniteit is 'nog steeds' de enige kans, zei hij in de Volkskrant: 'Omdat het een pandemisch virus is, is het een illusie te denken dat het weg zal gaan. En dat betekent dat je immuniteit moet opbouwen. "

In Zweden wordt de strategie van de regering momenteel beoordeeld door een onderzoekscommissie onder druk van de oppositie. Zo ver is het in Nederland niet. Maar dat zou het waard kunnen zijn.